اصول کاشت درختان سیب

هدف هر کشاورزی داشتن محصول پربازده با کیفیت بالاست که رضایت مصرف‌کننده‌ی نهایی را جلب می‌کند. فاکتور‌های زراعتی بسیار زیادی بر این امر تاثیرگذارند که بسیاری از آن‌ها با توجه به سیستم‌های مدرن، شرایط آب وهوا و خاک تحت کنترل هستند.

شرایط آب و خاک درختان سیب

درختان سیب می‌توانند در طیف وسیعی از خاک‌ها با بافت رسی متوسط تا ماسه‌های سنگریزه‌ای رشد کنند. البته زمین‌های کم قوت محصولات کم و بی‌کیفیت تولید می‌کنند و بهترین محصولات در خاک‌های ماسه‌ای بارور و خاک‌های اصلاحا گلدانی (لوم‌ها) یافت می‌شوند. خاک‌ها باید به خوبی زه‌کشی شوند چرا که رطوبت خاک باعث می‌شود که هوادهی به خوبی انجام نشود و شانس پوسیدگی طوقه در سیب‌ها افزایش یابد (فیتو فتورا ککتوروم - Phytophthora cactorum). معمولا ریشه‌زایی در عمق کم صورت می‌گیرد و خاک مرطوب مانع رشد ریشه‌ها می‌شود در نتیجه ریشه، که مانند لنگری درخت را در زمین محکم نگه می‌دارد، ضعیف می‌ماند و مقدار مساحت خاکی که ریشه از آن مواد مغذی را جذب می‌کند، کاهش می‌یابد.

خاک‌هایی که دارای مواد آلی بالایی هستند معمولا از ساختار بهتر و شرایط ریشه‌زایی مناسب برخوردارند.

آبیاری در زمین‌های خشک به ویژه هنگام احداث باغات جدید و پرورش درختان سیب نورس ضروری است. بکارگیری سیستم آبیاری قطره‌ای و کودآبیاری روزبه روز افزایش می‌یابد. در باغات تازه تاسیس و جوان کودآبیاری به رشد زودهنگام و باروری درخت سیب کمک می‌کند با آبیاری بارانی می‌توان شکوفه‌ها و میوه‌های کوچک درخت را از سرمازدگی حفظ کرد.

کاشت خاکپوش چمنی (مالچ چمن) در بین ردیف‌های درختان سیب امری شایع است که به همراه شاخه و برگ‌های هرس‌شده به افزایش ظرفیت نگهداری آب، شدت نفوذ، خاکدانه‌های خاک و بازیافت مواد مغذی کمک می‌کند.

درختان سیب خاک‌های اسیدی کم و خنثی را دوست دارند (۷ تا pH ۸٫۵). مقادیر بسیار بالای pH موجب وقفه در جذب مواد مغذی یا سمیّت و رشد ضعیف درخت و میوه سیب می‌شود. قبل از کاشت درخت سیب، اصلاح pH خاک اسیدی با اضافه کردن مواد آهکی به خاک بسیار اهمیت دارد.

پایه

تراکم مطلوب کاشت به رقَم، پایه و احتمالا به استراتژی هرس بستگی دارد. انتخاب پایه (ساقه‌ی زیرزمینی) بر اندازه‌ی درخت و بازده‌ جذب مواد مغذی تاثیرگذار است.

پایه‌ها به چهار دسته‌ی کلی طبقه‌بندی شده‌اند: قوی، نیمه قوی، نیمه پاکوتاه و پاکوتاه.

انتخاب پایه باید مناسب خاک (pH، ساختار و رطوبت) و دیگر شرایط (استقامت در برابر سرمازدگی، آفت و مقاومت در برابر بیماری) باشد. از پایه‌های عمده مورد استفاده برای درختان سیب انواع مالینگ را می‌توان نام برد.

سیستم‌های باغی سیب

در کاشت درختان سیب از طیف گسترده‌ای از سیستم‎‌های کاشت استفاده می‌شود که هدف همه‌ی آن‌ها تولید محصولات پربار و زود بازده با کیفیت بالا است. همچنین سهولت برداشت و مدیریت از عوامل اصلی هستند که مورد توجه قرار گرفته شده است.

باغ‌های سیبی که با سیستم‌های نوین احداث شده‌اند نسبت به باغ‌های قدیمی ساز از تراکم بیشتری برخوردارند. امروزه دامنه‌ی متوسط تراکم ۴۰۰ تا ۲۵۰۰ اصله درخت در هر هکتاراست در حالی که در ۵۰ سال پیش کاشت ۲۰-۴۱ اصله درخت سیب در هر هکتار معمول بوده است. باغدار در خاک‌ها و قطعه‌زمین‌های پربازده و بارور می‌تواند ۴۰۰۰ اصله درخت سیب را در هر هکتار بکارد و توقع ۲۶ تن محصول سیب در هر هکتار را داشته باشد.

این افزایش تراکم بعد از معرفی پایه‌های پا کوتاه میسر شد که نسبت به گذشته در ده سال اول تولید بازده بالایی دارند.

تاج پوشش‌های درخت سیب به گونه‌ای دستکاری می‌شوند که چهار شکل اصلی درخت یعنی تاج‌های کروی، تاج‌های مخروطی، اشکال بادبزنی تخت یا اشکال Y، A یا V را به خود بگیرند.

• استفاده از اشکال کروی بیشتر در باغ‌های سنتی متداول بود و این شکل بیشتر به درخت سیب اجازه‌ی رشد در حالت طبیعی خود می‌دهد.
• اما امروزه اشکال مخروطی بیشتر مرسوم هستند. این شکل از تاج پوشش با محدود کردن پهنای قسمت نوک درخت سیب نورگیری مناسب را میسر می‌سازد. آن‌ها به حداقل تغییر در شاخه و تنه نیاز دارند.
• در باغ‌های سیب با تراکم بیشتر به منظور تسریع باروری و افزایش بازدهی و برداشت آسان محصول استفاده از سیستم‌های بادبزنی تخت بطور روزافزون رایج شده است.
• تاج‌پوشش‌های زاویه‌دار و V شکل مربوط به تاتورا یا دیگر اشکال داربستی جناغی از طریق کارآمدترین ترازبندی همچنین شرایط نورگیری مناسب را میسر می‌سازند و در زمان برداشت محصول موجب افزایش بسیار زیاد بازده می‌شوند و شرایط کشت راهروهای زراعی کارآمدتر را برای باغدار به وجود می‌آورند.

دستکاری درخت سیب

درختان سیب تازه کاشته شده همواره به هرس کردن نیاز دارند و هرس صحیح به شکل موردنظر درخت بستگی دارد. طی دوره‌ی کامل تولید، همه‌ی درختان سیب به هرس کردن و تنک کردن میوه‌ها نیازمندند تا از نسبت مطلوب برگ به گل/میوه اطمینان حاصل شود و شرایط جریان هوا را در میان شاخ و برگ درخت و نفوذ نور برای بهبود اندازه و کیفیت میوه مهیا کند.

همچنین با هرس کردن از رسیدن آب و مواد مغذی به تعداد مطلوبی از میوه‌هایی که در موقعیت خوبی قرار دارند، اطمینان حاصل می‌شود. معمولا هنگامی که درخت سیب در اواخر زمستان هنوز در خواب است هرس اصلی را انجام می‌دهند و در تابستان برای چیدن بن‌شاخه‌های ضعیف، درختان را هرس می‌کنند تا نور بتواند از میان تاج‌پوشش‌های ضخیم و به هم فشرده عبور کند.

هرس کردن درخت سیب در اواخر تابستان توصیه نمی‌شود چون می‌تواند آغاز مرحله‌ی خواب درخت را به تاخیر بیاندازد و درختان بیشتر در معرض آسیب‌های زمستانی قرار بگیرند.

به عنوان یک قانون کلی بهتر است به جای سبک کردن خیلی زیاد درخت سیب به صورت یک دفعه، هرس به دفعات و به صورت کم انجام شود. چنین هرس شدید موجب رشد بسیار زیاد رویشی می‌شود که مانند چاهک مکنده‌ی قوی آب و مواد مغذی عمل می‌کند و به تبع آن کیفیت میوه و تمایزیابی جوانه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

کم کردن بار محصولِ حاصل از شکوفه‌دهی بسیار زیاد و «میوه‌دهی خوب» مطلوب در نظر گرفته شده است چرا که باقی گذاشتن تعداد زیاد میوه بر روی درخت موجب کاهش اندازه‌ی میوه و تضعیف بنیه‌ی درخت می‌شود و می‌تواند منجر به باردهی دو سال یکبار درخت شود (یک سال در میان).

هر جوانه‌ی درخت سیب ۵ الی ۶ شکوفه می‌دهد. اگر همه‌ی این شکوفه‌ها بتوانند تبدیل به میوه شوند، اندازه‌ی میوه خیلی کوچک خواهد شد و درخت سیب دچار سوء تغذیه می‌شود و سال بعد شکوفه نمی‌دهد. از اینرو محصول تُنک می‌شود و تقریبا برای هر ۳ تا ۵ جوانه یک میوه نگه داشته می‌شود.

حفاظت از محصول سیب

داشتن محصولی با کیفیت بسیار بالا مستلزم کنترل مناسب بیماری‌، آفت و علف هرز است. بسیاری از پاتوژن‌های بیماری‌زا (قارچ‌ها، باکتری‌ها، ویروس‌ها و کرمک‌ها) به درختان سیب حمله می‌کنند.

بیماری‌ها علاوه بر این که ممکن است به طور مستقیم به میوه صدمه بزنند موجب نازیبایی و ناخوردنی میوه می‌شوند همچنین با آسیب زدن یا حمله به برگ‌ها، تنه و شاخه‌ها باعث تضعیف درخت می‌شوند.

این خسارات موجب کاهش بهره‌وری درخت سیب می‌شوند و آسیب‌پذیری درخت را در مقابل صدمات زمستان و حمله‌ی دیگر آفات افزایش می‌دهد.

بیشتر‍ از ۵۰ گونه حشره و آفت به درختان، شاخ و برگ یا میوه‌ی سیب حمله می‌کنند و خطرناکترین آن‌ها حشراتی هستند که مستقیماً به میوه صدمه می‌زنند که می‌توان شفیره‌ی ماگوت سیب، انواع مختلف کرم‌های ابریشم مانند لارو برگ‌پیچ، کرم‌های میوه و کرم سیب، سوسک سرخرطومی آلو و شته‌‌ی خاکستری–صورتی سیب نام برد.

حشرات و کنه‌ها مانند شته‌ها، کرم‌های ابریشم، حشرات لاک‌دار، کنه‌های عنکبوتی و کرم‌برگ‌ها از برگ‌های و شاخه‌های درختان تغذیه می‌کنند که موجب تضعیف درختان و مانع رشد و شکوفه دهی و میوه‌دهی آن‌ها می‌شوند.

چمن و سایر پوشش‌های گیاهی که برای بدست آورد آب و مواد مغذی با دیگر گیاهان رقابت می‌کنند نباید تا فاصله‌ی ۵۰-۳۸ سانتیمتری تنه‌ی درختان اجازه‌ی رشد داشته باشند.

در جاهایی که احتمال آسیب تگرگ وجود دارد از تورهای ضدتگرگ برای حفاظت از میوه‌های در حال رشد استفاده می‌شود.

برداشت سیب

میوه سیب را باید به صورت نیمه‌رسیده برداشت کرد علاوه بر این بعد از برداشت زمان کافی برای رسیده شدن دارند که با توجه به گونه یا رقم متفاوت است و انواع مختلف سیب اغلب بیشتر از یک بازه‌ی سه ماه در زمان‌های مختلف به حد مطلوب خود می‌رسند.

هنگام رسیدن میوه سیب نشاسته به قند تبدیل می‌شود و میوه عطر و طعم پیدا می‌کند. قند‌ها از مواد اصلی جامدِ محلول در آب سیب هستند و بنابراین از جامد‌های محلول اغلب برای تخمین مقدار قند استفاده می‌شود (بریکس نامیده می‌شوند).

سیب‌های نارس طعم نشاسته را دارد و بدون بو است و هنگام بریدن بسیار سخت و خشک هستند اما سیب‌های رسیده در حالی که شکل خود را حفظ کرده‌اند سخت نیستند.

از آنجا که هر سال تغییراتی در تعداد نامحدود پارامتر‌های کیفی وجود دارد، هنگام تعیین بهترین زمان برداشت سیب به تجربه‌ی عملی قابل‌توجهی نیاز است.

انبار کردن سیب

شرایط انبار کردن برای حفظ کیفیت درازمدت و عمر مفید بسیار اهمیت دارد. سیب‌ها باید با حداقل ضرب‌دیدگی برداشت و به سرعت سرد و در شرایط محیطی کنترل‌شده نگهداری شوند تا اینکه از هرگونه تغییرات فیزیولوژیکی بعدی میوه جلوگیری شود.

برای به حداقل رساندن میزان کاهش رطوبت سیب بایستی رطوبت بالای نسبی (۹۰ تا ۹۵٪) حفظ شود. شرایط محیطی کنترل‌شده با اکسیژن کمتر و میزان بالای دی اکسید کربن متابولیسم و فساد سیب را کاهش می‌دهد.

زوال سریع کیفیت سیب در شیوه‌هایی رخ می‌دهد که میوه‌ها‌ی چیده شده برای مدت طولانی در دمای بالا رها شده‌اند.

سیب‌های زودرس (سیب‌های تابستانی و پاییزی) مقدار بیشتری از اتیلن را در انبار تولید می‌کنند و نسبت به سیب‌های دیررس (سیب‌های زمستانی) بیشتر مستعد فساد و گندیدگی هستند بنابراین قابلیت ذخیره‌سازی برای مدت طولانی را ندارند.