کرم خاکی و نقش آن در اصلاح خاک و کوددهی کشت

کرم‌ها انواع مختلفی دارند، اما کرم‌هایی که معمولاً در باغچه‌ها با آن‌ها مواجه می‌شویم کرم خاکی هستند. کرم‌های خاکی بسته به این‌که بومی منطقه‌ی شما باشند یا نه، ممکن است مفید یا مهاجم باشند. برای آشنایی بیشتر با اهمیت کرم خاکی و شناخت انواع مختلف کرم‌هایی که زیر خاک باغچه پنهانند، با ما در ادامه‌ی مطلب همراه باشید!

کرم‌های خاکی موجودات چشم‌نوازی نیستند که مورد علاقه‌ی ویژه‌ی انسان‌ها باشند، اما نقشی حیاتی در اکوسیستم ایفا می‌کنند که ما به عنوان انسان مستقیماً از آن‌ سود می‌بریم. چارلز داروین بسیار شیفته‌ی کرم‌های خاکی بود و می‌گفت: «شک داریم که آیا حیوانات بسیار دیگری وجود دارند که نقشی به اهمیت نقش این موجودات ساده در تاریخ زمین داشته باشند.» در واقع، آخرین اثر داروین که در سال ۱۸۸۱ منتشر شد کتابی درباره‌ی کرم‌ها بود با عنوان تشکیل کپک گیاهی از طریق فعالیت کرم‌ها. در آن زمان، این کتاب یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌ها شد و حتی در هفته‌های پس از انتشار اولیه‌اش تعداد نسخه‌های فروخته‌شده‌اش بیشتر از کتاب خواستگاه گونه‌ها بود که داروین امروزه بیشتر به خاطر آن شناخته شده است.

فواید کرم خاکی

کرم‌های خاکی به چند روش به اکوسیستم کمک می‌کنند که چند مورد از آن‌ها عبارتند از:

بهبود مواد مغذی خاک

کرم‌های خاکی از مواد ارگانیک (آلی) در حال تجزیه‌ای مانند برگ‌ها، ریشه‌های مرده‌ی گیاهان و کود حیوانی تغذیه می‌کنند. این مواد مغذی در دستگاه گوارش کرم متراکم می‌شوند و در قالب مدفوع دفع شده‌ی کرم خاکی به خاک بر می‌گردد. این مدفوع سرشار از مواد مغذی، به ویژه نیتروژن و فسفر است، و معمولاً در لانه‌ی کرم‌ها باقی می‌ماند. این بدان معناست که حفره‌های زیر سطح خاک حاوی مواد مغذی‌ای هستند که به‌آسانی در دسترس ریشه‌ی گیاهان است.

برخی مطالعات نشان داده‌اند غنای نیتروژن خاکی که توسط کرم‌های خاکی هضم و دفع شده است پنج‌برابر خاک هضم‌نشده است. روش حفر تونل برخی از کرم‌ها هم به انتقال کود‌هایی که به محصول داده شده‌اند به زیر خاک کمک می‌کند. گیاهان از کودهای زیر خاک به شکل بهینه‌تری استفاده می‌کنند. شایان ذکر است که کرم‌ها از ریشه‌های زنده‌ی گیاهان تغذیه نمی‌کنند، بنابراین تهدیدی برای گیاهان زنده محسوب نمی‌شوند.

تجزيه‌ی مواد ارگانیک

کرم ها از مواد ارگانیک پوسیده و درحال تجزیه تغذیه می‌کنند و این فرایند به تجزیه‌ی مواد کمک می‌کند و آن‌ها را قادر می‌سازد باکتری‌ها و قارچ‌ها را تغذیه کنند. این اشکال حیات در ابعاد میکرو نقشی مهم درکمک به تجزیه‌ی کمپوست دارند، و همچنین بخش مهمی از اکوسیستم ما هستند. باکتری‌ها و قارچ‌ها با استفاده از مواد مغذی آزاد شده توسط کرم‌های خاکی رشد می‌کنند، و خودشان هم منبع غذایی مهمی برای دیگر موجودات ساکن خاک هستند. خاک غنی از مدفوع کرم‌ها ممکن است نسبت به خاکی که محل زندگی کرم‌ها نیست ۱۰۰۰ برابر باکتری‌های مفید بیشتری داشته باشد.

بهبود ساختار خاک

کرم‌های خاکی با ایجاد حفره و باز کردن فضاهایی داخل خاک، ساختار خاک را بهبود می‌دهند. این تغییر فیزیکی به این معناست که آب و مواد مغذی انحلال‌پذیر می‌توانند راحت‌تر به سمت ریشه‌ی گیاه حرکت کنند. تحقیقات نشان داده است که نقب زدن کرم، میزان جذب آب را تا ده برابر افزایش می‌دهد. به همین دلیل، احتمال وقوع سیل بر خاکی که در آن کرم زندگی می‌کند بسیار کمتر از خاک بدون کرم است. این حفره‌های ساخته شده توسط کرم‌ها که ممکن است تا عمق خاک بروند، زهکشی خاک را بسیار بهبود می‌دهند، که به محافظت از ریشه‌های گیاه در برابر پوسیدگی کمک می‌کند. حفره‌ها نه‌تنها به زهکشی و جذب آب کمک می‌کنند، بلکه راه‌هایی برای هوا ایجاد می‌کنند که به تهویه‌ی خاک کمک می‌کند. تهویه‌ی خوب خاک برای اجازه به ورود هوای تازه برای ریشه‌ی گیاهان و دیگر ارگانیسم‌هایی که در خاک زندگی می‌کنند مهم است.

افزایش میزان نفوذ آب

کرم‌های خاکی با حفر تونل‌ها و گندزدایی در خاک، باعث افزایش تخلخل خاک می‌شوند. این باعث افزایش نفوذ آب باران به لایه‌های عمیق‌تر خاک می‌شود و در نتیجه، جذب آب باران در خاک افزایش می‌یابد. در واقع ساختار خاک بهتر، باعث افزایش نفوذپذیری و توزیع بهتر آب در خاک می‌شود که این در نهایت به افزایش جذب آب باران کمک می‌کند. به طور کلی، کرم‌های خاکی با بهبود و تقویت ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک، میزان جذب و نگهداری آب در خاک را افزایش می‌دهند که این بهبودات در نهایت به رشد گیاهان و ارتقای بهره‌وری کشاورزی کمک می‌کند.

منبع غذایی حیوانات شکارچی

اگرچه زنده نگهداشتن جمعیت کرم‌ها برای خاک و گیاهان عالی است، باید این را هم به یاد داشته باشیم که کرم‌ها منبع غذایی مهمی برای بسیاری از حیوانات شکارچی مانند پرندگان هستند. اگر جمعیت کرم‌ها برای تغذیه وجود نداشته باشد، تعداد برخی موجودات مانند حلزون‌ خاکی در خطر انقراض به سرعت کم می‌شود.

انواع کرم خاکی

کرم‌های خاکی بر اساس قسمتی از محیط که آن نوع کرم عمدتاً در آن زندگی می‌کند به سه دسته تقسیم می‌شوند. این سه نوع اصلی کرم خاکی عبارتند از کرم‌های اپی‌ژیک (Epigeic) که به‌عنوان ساکنان سطح خاک هم شناخته می‌شوند چرا که بالای سطح خاک زندگی می‌کنند، کرم‌های اندوژیک (Endogeic) که زیر زمین زندگی می‌کنند، و کرم‌های آنسیک (Anecic) که زیر سطح خاک زندگی می‌کنند اما هم در خاک و هم بالای سطح خاک برای یافتن منابع غذایی کاوش می‌کنند.

توجه کردن به تفاوت‌های این سه نوع کرم و درک این تفاوت‌ها برای شناخت نقش‌های متفاوتشان در اکوسیستم مهم است. مثلاً کرمی که برای تولید کمپوست مناسب است احتمالاً‌ کرم اپی‌ژیک است، زیرا این نوع کرم بی‌وقفه می‌خورد و به سرعت مواد مغذی را دفع می‌کند که به تجزیه‌ی کمپوست کمک می‌کند. ممکن است یک باغبان با قصد خیر کرم‌هایی که درون کمپوست پیدا می‌کند را به خاک باغش انتقال دهد تا کیفیت خاک را بهبود دهد، اما چون این کرم‌ها تونل حفر نمی‌کنند و زیر سطح خاک زندگی نمی‌کنند، قرار دادنشان در میان گیاهان بی‌فایده است.