اصول اولیه‌ی کوددهی

دانستن اینکه چرا، چه‌چیزی، چگونه و چه زمانی به گیاهان خود غذا بدهید مفید خواهد بود.

هر چه تلاش کنیم باز هم تبدیل موضوع کودها به گفتگویی جذاب و پرهیاهو کاری دشوار است. اما همانقدر که شناختن خاک و آب و هوای کاشت گیاهان مهم است، شناخت کودها و روش استفاده‌ی موثر از آن‌ها برای همه‌ی کشاورزان نیز برای رشد خوب و سریع گیاهان اهمیت دارد. بنابراین در جهت رشد سلامت گیاهان در ادامه به خلاصه خواهیم گفت که چرا، چه چیزی، چگونه و چه‌زمانی باید کودها را به کار برد.

سه عنصر اصلی در همه‌ی کودهای ترکیبی پیدا می‌شود:

N = نیتروژن با تحریک تولید کلروفیل (یا سبزینه، ماده‌ی شیمیایی اصلی مربوط به فتوسنتز – تبدیل نور خورشید به غذا توسط گیاهان) به رشد برگ سالم کمک می‌کند.

P = فسفر به رشد خوب ریشه، ساقه، شکوفه و میوه کمک می‌کند.

K = پتاسیم نقشی کلیدی در کمک به فرآوری گیاهان ایفا می‌کند.

چرا گیاهان به کود نیاز دارند؟

همه‌ی مواد مغذی حیاتی برای رشد گیاه در خاک وجود دارد یا در هوا معلق است، پس کود دادن به گیاه چه فایده‌ای دارد؟ فایده‌ی آن این است که همه‌ی گیاهان نمی‌توانند به مواد مغذی کلیدی که در خاک یا هوا وجود دارد دسترسی داشته باشند. هر نوع خاک ترکیب مواد مغذی خاص خود را دارد. پس قبل از آنکه ببینیم چه کودی برای گیاه مناسب است، باید خاکی را که گیاه در آن رشد می‌کند در نظر داشته باشیم. فعالیت‌هایی مثل کشاورزی پرمصرف، ساخت‌وساز و ترافیک می‌تواند خواص شیمیایی و ساختار خاک را تغییر دهد و مواد مغذی موردنیاز گیاه را محدود سازد. در برخی موارد مواد مغذی از ابتدا به صورت طبیعی وجود ندارد یا به مرور زمان از خاک شسته شده است. به همین دلایل ما افرادی که با خاک سر و کار داریم و باغبانی می‌کنیم باید عناصری را که از دسترس گیاهان دور است مجدد برای خاک فراهم و جایش را پر کنیم یا به آزادسازی آن‌ها کمک کنیم.

نمی‌توان در ارتباط با کوددهی گفت که هر چه بیشتر باشد بهتر است. ممکن است بیش از حد نیاز گیاهان را تغذیه کنید. کود بیش از اندازه می‌تواند به گیاهان شما آسیب بزند یا حتی آن را از بین ببرد. قبل از به کار بردن هر گونه کود، بهتر است خاک را آزمایش کنید تا بتوانید نوع و فرمول مناسب با نیاز گیاهان خود را انتخاب کنید. در عوض گیاهان با گل‌های بزرگتر، برگ‌های بزرگتر و میوه‌ها و سبزیجات بزرگتر لطف ما را پاسخ می‌دهند.

تغذیه طولانی‌مدت در مقایسه با تغذیه سریع: کدام یک انتخاب مناسبی برای شرایط شما است؟

کودهای گرانولار (دانه‌ای) غذا را آرام آرام به گیاه می‌رسانند اما مزیت آن‌ها استفاده‌ی طولانی‌مدت آن‌ها است.

کاربرد سراسری

این روش که مساحت گسترده‌ای را به خوبی پوشش می‌دهد برای استفاده از کود گرانولار در محوطه‌های چمنی یا باغچه‌های جدید قبل از کاشت چمن و گیاهان به کار می‌رود. روش سراسری را می‌توان با کودپاش چرخان دستی یا ریزشی انجام داد.

کاربرد به روش پاشیدن

این روش که مواد مغذی را به گیاهان تکی مثل بوته‌ها و گیاهان دائمی می‌رساند توسط دست با کود گرانولار انجام می‌شود. کافی است کود را پای گیاه بریزید و تا خط قطره‌ریز را پوشش دهید. برای صیفی‌جات کود را در نواری موازی با ردیف کاشت قرار دهید.

کودهای محلول در آب سریع‌تر عمل می‌کنند اما به دفعات بیشتری باید مورد استفاده قرار گیرند.

کاربرد ریشه‌ای

در این روش با آب دادن به گیاهان در واقع به آن‌ها کود هم می‌دهید. اگر از کودهای محلول در آب استفاده می‌کنید، از دستورالعمل‌های ترکیبی پیروی کنید و با آب‌پاش یا شلنگ بر پایه‌ی گیاه به خاک آب بدهید. این کار برای تغذیه‌ی گیاهان و صیفی‌جات گلدانی مناسب است.

کاربرد برگی

این رویکرد به کاربرد پایه شبیه است اما به جای آنکه آب را در خاک بریزید آن را به برگ‌ها می‌زنید. این روش زمانی مناسب است که نیاز باشد گیاهان سریعاً عناصر مواد حیاتی مثل آهن را جذب کنند.

آنچه گیاهان نیاز دارند

سه عنصر حیاتی که همه‌ی گیاهان به آن نیاز دارند نیتروژن، فسفر و پتاسیم – یا N-P-K – است و نسبت هر کدام به عدد روی بسته‌بندی نوشته شده است. مثلاً کود عمومی با برچسب 20-20-20 یعنی هر عنصر شیمیایی – N، P و K – 20 درصد از وزن کل فرمول را تشکیل می‌دهد (40 درصد باقی‌مانده ترکیبی از مواد خنثی و مواد حیاتی است). درصد عناصر به نسبت‌های مختلفی ارائه می‌شود تا نیازهای مختلف به کود را برآورده سازد. اگر قصد دارید تولید گل را سرعت بخشید، به ترکیبی مثل 15-30-15 نیاز دارید که فسفر فراوانی برای رشد گل دارد. اگر می‌خواهید محوطه چمن حسابی سبز شود، ترکیبی مثل 25-6-4 انتخاب کنید که سرشار از نیتروژن است. فرمول بسیاری از کودها برای گیاهان خاصی مثل گل رز، گیاهان پیازمانند یا صیفی‌جات طراحی شده است. فراموش نکنید که برچسب نسبت N-P-K را بررسی کنید زیرا شاید بتوانید از کود عمومی نزدیک به همان درصدهای مغذی اما با قیمتی کمتر استفاده کنید.

علاوه بر N-P-K بیشتر کودها حاوی مقدار کمی از عناصر دیگری هستند که برای سلامتی گیاه اهمیت دارند. برخی از مواد حیاتی از بقیه مهم‌تر هستند اما هر کدام به روش خود گیاه را تغذیه می‌کند. عناصر حیاتی اصلی کودها کلسیم، منیزیم، آهن، مس، منگنز، روی، مولیبدن، بور و گوگرد هستند (معمولاً می‌توانید هر کدام از این موارد را جداگانه نیز خریداری کنید). اگر هر کدام از این عناصر نباشد، ممکن است گیاه علائم کمبود مشخصی از خود نشان بدهد. مثلاً کمبود آهن باعث از دست رفتن رنگ سبز می‌شود (برگ زرد شده و رگ‌های آن سبز است) و با یک دوز از آهن چنگاله برطرف می‌شود.

امروزه تعداد قابل توجهی کود موجود است. هم کود ارگانیک (گرفته‌شده از گیاهان و حیوانات) و هم غیرارگانیک (شیمیایی). درحالیکه اکثر این کودها از نوع غیرارگانیک و تجاری هستند اما چند گزینه هم برای باغبان‌های ارگانیک وجود دارد. بسیاری از افراد به جانشین‌های قدیمی –مدفوع و کودبرگ ترکیبی با مدفوع حیوانات- متکی هستند که با وجود ارگانیک بودن و فواید آن‌ها برای ساخت خاک، مواد مغذی بسیار کمی دارند. برای رشد گیاه و میوه، گرد استخوان با مقدار فسفر بالا گزینه‌ای ارگانیک محسوب می‌شود درحالیکه پودر خون منبع مناسبی از نیتروژن است.

روش انتخاب کود

دو نوع کود در دسترس باغبان‌های خانگی وجود دارد: گرانولار (دانه‌ای) و محلول در آب. هر کدام مزایا و معایب خودش را دارد. کود گرانولار غذا را آهسته به گیاه می‌رساند اما مزیت استفاده‌ی طولانی‌مدت را دارد. از آنجایی که کود گرانولار باید ابتدا توسط آب تجزیه شود و سپس گیاه بتواند از آن استفاده کند، به اندازه‌ی سرعت انواع محلول در آب در خاک فرو نمی‌نشیند. کودهای محلول در آب سریعتر عمل می‌کنند اما دوام کمتری دارند. یعنی به دفعات بیشتری از نوع گرانولار باید از آن‌ها استفاده کرد.

هر دو نوع کود اثرگذار هستند. پس نوع انتخابی شما به این بستگی دارد که ترجیح می‌دهید گیاه خود را سریع اما به تناوب زیاد تغذیه کنید یا آهسته اما در فواصل طولانی‌مدت. و برای آن دسته از باغبان‌هایی که خیلی سرشان شلوغ است (یا خیلی تنبل هستند) هیچ چیزی بهتر از کود گرانولار آهسته‌رهش نیست که برای بعضی از انواع آن در هر شش تا نه ماه فقط یک بار استفاده نیاز است.

روش‌های مختلفی برای به کار بردن کود گرانولار و محلول در آب وجود دارد. اما چند دستورالعمل کلی نیز هست که باغبان باید هنگام استفاده از کود رعایت کند. از کوددهی در روزهایی که باد می‌وزد یا باران می‌بارد پرهیز کنید. این کار باعث می‌شود کود جابجا شده یا بی‌تأثیر باشد. زمانی که از کود گرانولار استفاده می‌کنید همیشه به یاد داشته باشید که باید با ضربه‌ای کود را از برگ گیاهان پاک کنید تا دچار سوختگی نشود. هرگز کود گرانولار را زمانی که خاک به شدت خشک است استفاده نکنید و پس از کوددهی نیز کامل به آن آب بدهید تا از سوختگی گیاه پیش‌گیری کنید.

زمان کوددهی

دانستن زمان کوددهی به اندازه‌ی استفاده از کود مناسب مهم است. اگر در زمان مناسبی که گیاه بتواند از کود استفاده کند به آن کود ندهید، کوددهی فایده‌ای ندارد. اگر اوایل بهار مقدار متعادلی کود گرانولار به گیاهان دائمی، یک ساله، صیفی‌جات و محوطه‌های چمنی بدهید، نتیجه‌ی بسیار مطلوبی حاصل خواهید کرد. اما قبل از شروع باران‌های بهاری کوددهی نکنید زیرا درست مثل دور ریختن پول است. مواد مغذی به راحتی از خاک شسته می‌شوند. گیاهان یک‌ ساله دوست دارد در طول فصل رشد سه یا چهار بار بیشتر با کود محلول در آب غنی از فسفر تغذیه شوند درحالیکه به نفع محوطه‌های چمنی است که اوایل پاییز دومین کود گرانولار را دریافت کنند.

درختان و بوته‌ها، بخصوص آن‌هایی که گل می‌دهند نیز یک دوز کود گرانولار متعادل در بهار و یکی در پاییز دوست دارند. اما به یاد داشته باشید به هنگام کوددهی به گیاهان و بوته‌ها در فصل پاییز از عبارت «دیر و سبک» پیروی کنید. اواخر پاییز نیز زمان خوبی برای کوددهی به گیاهان پیازی است بخصوص اگر برای اولین بار آن‌ها را کاشته‌اید. اضافه کردن یک قاشق چای‌خوری پودر استخوان به سوراخ هر پیاز عموماً کفایت می‌کند.

گل‌های رز اشتهایی سیری‌ناپذیر دارند. برای چاق و چله نگاه داشتن آن‌ها در فصل‌های شکوفه دادنشان هر هفت روز کود محلول در آب به آن‌ها بدهید. «هر هفته، هر هفته» سرود تغذیه‌ی همه‌ی گل‌های رز است. حرف آخر اینکه تنها به گیاهانی که خوب ریشه داده‌اند کود بدهید. کود دادن به بذر یا نهال‌های کوچک باعث سوختگی توسط کود می‌شود.

فقط به یاد داشته باشید که این دستورالعمل‌های کوددهی فقط دستورالعمل هستند. قبل از آنکه هم غذا و هم جانب احتیاط را به دست باد بسپرید، راهنمای روی بسته‌بندی کود را بخوانید.