تشخیص، درمان و کنترل بیماری گال طوقه درختان

آیا تابه‌حال متوجه چیزهای توده مانند، کروی یا کپه‌های غیرمعمول روی درختان یا گیاهان دیگر شده‌اید؟ به این تشکیلات عجیب‌وغریب گال (Gall) گفته می‌شود. گال ها در اندازه‌ها و اشکال مختلفی وجود دارند. بعضی از گال ها مثل گل به نظر می‌رسند، درحالی‌که برخی دیگر مانند سنگ، سخت هستند. ممکن است گال در هر قسمت از گیاهان، از برگ‌ها تا ریشه‌ها ایجاد شود.

گال چیست؟

گال عبارت است از رشد غیرطبیعی بافت گیاهی که در پاسخ به آسیب‌دیدگی یا تحریک گیاه شروع می‌شود که معمولاً (اما نه همیشه) توسط برخی موجودات زنده به وجود می‌آید. نماتدها، باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها همگی می‌توانند باعث ایجاد گال در درختان، بوته‌ها و گیاهان دیگر شوند. بااین‌حال، بیشتر گال ها در اثر فعالیت حشرات یا کنه‌ها ایجاد می‌شوند.

حشرات یا کنه‌های گال ساز با تغذیه از گیاه یا تخم‌گذاری روی بافت‌های گیاه، تشکیل گال را آغاز می‌کنند. حشرات یا کنه‌ها در طی یک دوره رشد سریع، مانند زمان باز شدن برگ‌ها، با گیاه ارتباط برقرار می‌کنند. دانشمندان معتقدند که تولیدکنندگان گال، مواد شیمیایی ترشح می‌کنند که رشد گیاه را تنظیم یا تحریک می‌کند. این ترشحات باعث تکثیر سریع سلول در ناحیه آسیب‌دیده‌ی بافت مریستماتیک می‌شود. گال فقط در بافت در حال رشد ایجاد می‌شود. بیشتر فعالیت‌های گال ساز در بهار یا اوایل تابستان اتفاق می‌افتند.

گال ها چندین هدف مهم را برای گال سازی در نظر دارند. حشره یا هیره ی در حال رشد در داخل گال زندگی می‌کند که از شرایط آب و هوایی و شکارچیان در امان است. حشره یا هیره ی جوان نیز از طریق گال تغذیه می‌کند. سرانجام، حشره یا کنه بالغ از گال خارج می‌شود.

پس‌ازاینکه حشره یا کنه‌ی گال ساز گال را ترک می‌کند، گال بر روی گیاه میزبان باقی می‌ماند. حشرات دیگری مانند سوسک‌ها یا کرم‌ها ممکن است برای پناه گرفتن یا تغذیه به داخل گال بروند.

کدام حشرات باعث ایجاد گال می‌شوند؟

حشرات سازنده گال شامل انواع خاصی از زنبورها، سوسک‌ها، شته‌ها و مگس‌ها هستند. بندپایان دیگر مانند هیره ها هم می‌توانند باعث تشکیل گال شوند. هر گال ساز، گال منحصربه‌فرد خود را تولید می‌کند و اغلب می‌توانید از روی شکل، بافت، اندازه و گیاه میزبان تشخیص دهید که کدام نوع حشره باعث ایجاد گال شده است.

• پسیلید - برخی از شپش‌های گیاهی، یا پسیلیدها، تولید گال می‌کنند. اگر روی برگ‌های داغ داغان گال پیدا کنید، احتمال زیادی وجود دارد که توسط پسیل ایجادشده باشد. آن‌ها در بهار تغذیه می‌کنند و باعث تشکیل دوگال معروف برگی می‌شوند: گال های نوک پستانی شکل داغ داغان و گال های تاول مانند داغ داغان.

• شته‌های گال ساز - شته‌های متعلق به خانواده‌ی اریوسوماتینا (Eriosomatinae) باعث تشکیل گال در ساقه‌ها و دم برگ‌های درختان خاص، به‌ویژه سپیدار و صنوبر می‌شوند. شکل شته‌های گال ساز متفاوت است، از شکل تاج‌خروسی که روی برگ‌های نارون رشد می‌کنند گرفته تا گال مخروطی شکل که روی هاماملیس تشکیل می‌شود.

• شته‌های کاج گال ساز - در بیشتر موارد شته‌های کاج (Adelgides) گال ساز، مخروطیان را هدف می‌گیرند. یکی از گونه‌های معمول، آدلجیز آبیتیس (Adelges abietis)، باعث ایجاد گالی آناناسی شکل در افرای نروژی و شاخه‌های صنوبر سفید و همچنین در صنوبر داگلاس می‌شود. نوع دیگر، گال آدلجید صنوبر کولی (Cooley spruce)، باعث ایجاد گال هایی می‌شود که مانند روی صنوبرهای آبی کلرادو و صنوبرهای سفید به شکل مخروط به نظر می‌رسند.
• موشتگان ها- موشتگان ها (phylloxerans) (خانواده‌ی فیلوکسریدا) اگرچه بسیار کوچک هستند، اما در تولید گال نیز سهیم هستند. مشهورترین گروه، موشتگان انگور است که هم‌روی ریشه و هم‌روی برگ انگور، گال تولید می‌کند. در سال ۱۸۶۰، این حشره آمریکای شمالی به‌طور تصادفی وارد فرانسه شد، جایی که تقریباً صنعت شراب را نابود کرد. انگورداران فرانسوی مجبور شدند تاک‌های انگور خود را بر روی پایه‌های مقاوم به فیلوکسرا از آمریکا پیوند بزنند تا کشت خود را نجات دهند.
• زنبورهای گال ساز - زنبورهای گال ساز یا مگس مازو، بزرگ‌ترین گروه از حشرات گال ساز، با بیش از ۱۰۰۰ گونه‌ی شناخته‌شده در جهان، هستند. مگس‌های مازو بیشترین گال را روی درختان بلوط و گیاهان خانواده‌ی گل رز تولید می‌کنند. برخی از مگس‌های مازو به‌جای القای رشد خودشان، در گال های ایجادشده توسط دیگرگونه‌ها تخم‌گذاری می‌کنند. مگس مازو گاهی اوقات در داخل گالی که از گیاه میزبان افتاده، رشد می‌کنند. گال های پرشی بلوط به این دلیل به این نام نام‌گذاری شده‌اند که با حرکت لارو درون آن، در اطراف سطح جنگل غلت می‌زنند و می‌پرند.
• ریز پشه‌های گال – ریز پشه‌های گال یا مگس گال ها، دومین گروه بزرگ حشرات گال ساز را تشکیل می‌دهند. این مگس‌های واقعی به خانواده‌ی مازوپشگان تعلق دارند و کاملاً ریز هستند و طول آن‌ها بین ۵-۱ میلی‌متر است. لاروهای کرمی شکل که در داخل گال ایجاد می‌شوند، دارای رنگ‌های عجیب‌وغریب روشن، مانند نارنجی و صورتی هستند. ریز پشه‌های گال در قسمت‌های مختلف گیاهان از برگ‌ها گرفته تا ریشه‌ها تشکیل می‌شوند. گال های متداول که توسط ریز پشه‌های گال تشکیل می‌شوند شامل گال مخروط شکل بید و گال لکه‌ای برگ افرا هستند.
• مگس‌های گال - برخی از گونه‌های مگس‌های میوه، گال های ساقه تولید می‌کنند. مگس‌های گالی یورواستا (Eurosta) در داخل گال علف طلایی رشد می‌کنند و زمستان گذرانی می‌کنند. برخی از مگس‌های گال یوروفورا (Euophora)، از شمال اروپا که محل اصلی‌شان بود، به‌عنوان كنترل بیولوژیك گیاهان مهاجم مانند قنطوریون و کنگر، به آمریكای شمالی وارد شدند.
• اره مگس‌های گال ساز - اره مگس‌ها، گال های غیرمعمولی تولید می‌کنند که معمولاً در بید و صنوبر وجود دارند. گال های برگی ناشی از اره مگس‌های فیلوکوپولا (Phyllocopola) مانند این است که کسی برگ‌ها را مچاله یا تاکرده است. لارو اره مگس، درون برگ چین‌خورده تغذیه می‌کند. مگس‌های اره‌ای پونتانیا (Pontania)، گال کروی شکل عجیب‌وغریبی تولید می‌کنند که از دو طرف برگ بید بیرون می‌زند. برخی اره مگس‌های اورا (Euura) باعث تورم دم برگ در بید می‌شوند.
• بیدهای گال ساز – چندین بید نیز باعث ایجاد گال می‌شوند. برخی از میکرو بیدها در تیره‌ی گنوریموشما (Gnorimoschema) باعث ایجاد گال های ساقه در علف طلایی می‌شوند که در آنجا لاروها شفیره می‌شوند. بید گال ساز میان رگبرگ باعث تشکیل یک برگ عجیب‌وغریب در گیاه ارجنگ می‌شود. مرکز برگ سخت محکم می‌شود و دو طرف برگ به هم می‌پیوندند و کیسه‌ای را تشکیل می‌دهند که لارو در آن جای می‌گیرد.
• سوسک‌ها و شپش‌ها - یک‌مشت سوسک سخت سوراخ کننده‌ی چوب (باپرستریدائی - Buprestridae) به‌عنوان تولیدکننده گال در گیاهان میزبان شناخته‌شده‌اند. آگریلیوس روفیکولیس (Agrilus ruficollis) باعث ایجاد گال در توت سیاه می‌شود. روفیکولیس به «گردن‌سیاه» ترجمه می‌شود، نام خاصی که به زین پشتی قرمزرنگ این حشره اشاره دارد. گونه‌ی دیگر، آگریلوس چامپلاینی (Agrilus champlaini)، در آیرن وود (Ironwood) گال ایجاد می‌کند. سوسک‌های شاخ بلند از تیره ساپردا (Saperda) نیز در ساقه‌ها و شاخه‌های توسکا، زالزالک و صنوبر گال تولید می‌کند. برخی از سوسکچه ها باعث تورم در بافت‌های گیاهان میزبان خود می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، پوداپیون گالیکولا (Podapion gallicola)، باعث ایجاد گال در شاخه‌های کاج می‌شود.
• هیره های گال ساز- هیره های گال ساز متعلق به خانواده‌ی اریوفیدا (Eriophidae)، روی برگ‌ها و گل‌ها گال های غیرمعمولی تولید می‌کنند. تغذیه هیره ها از گیاهان میزبان خود، درست زمانی آغاز می‌شود که جوانه‌ها در بهار باز می‌شوند. گال های اریوفیدی ممکن است به‌صورت اشکال انگشت مانند یا برجستگی‌های زگیل دار روی برگ‌ها ایجاد شوند. برخی از هیره های گال ساز باعث بدرنگ شدن رنگ مخملی برگ‌ها می‌شوند.

آیا گال ها به گیاهان آسیب می‌رسانند؟

علاقه‌مندان به حشرات و طبیعت شناسان احتمالاً حشرات گال ساز را جالب یا حتی زیبا بدانند. اگرچه باغبانان و معماران محوطه ساز ممکن است از کشف حشرات گال ساز روی درختان و بوته‌ها کمتر ذوق‌زده شده و نگران آسیب حشرات گال ساز باشند.

خوشبختانه، به‌استثنای موارد معدود، حشرات گال ساز به درختان و بوته‌ها آسیب نمی‌رسانند. اگرچه ممکن است ظاهری ناخوشایند داشته باشند، به‌خصوص در درختان نمونه، اما اکثر درختان و بوته‌های سالم و استوار و پابرجا در طولانی‌مدت تحت تأثیر گال قرار نخواهند گرفت. تشکیلات سنگین گالی ممکن است موجب کندی رشد شوند.

ازآنجاکه تأثیر منفی گال ها روی گیاهان تا حد زیادی مربوط به زیبایی‌شناختی است، اقدامات کنترل گال یا حشرات گال ساز به‌ندرت تضمین می‌شوند. پس از ظهور حشره یا هیره، گال های برگی یا خودشان به‌تنهایی یا همراه برگ می‌افتند. گال های روی برگ و شاخه‌ها را می‌توان هرس کرد. گالی که از قبل تشکیل‌شده است را نمی‌توان از بین برد یا نمی‌توان برای حذف آن از اسپری استفاده کرد. گال خودش بخشی از گیاه است.