محصولات تراریخته چیست؟
۲۰ دی ۱۳۹۹ توسط واحد آموزش (بروزرسانی: )
محصولات تراریخته یا GMOها، گیاهان و جانورانی با ترکیب ژنتیکیِ تغییریافته هستند. تحت تغییراتی آزمایشگاهی، جهت ترکیب با ژن‌هایی از موجودات دیگر، ویژگی‌های جدیدی مانند مقاومت در برابر بیماری و آفات یا تسریع زمانیِ رشد به آن‌ها القاء شده‌است. GMOها در کشاورزی طیف کاربردی وسیعی دارند.
محصولات تراریخته چیست؟
محصولات تراریخته، گیاهان و حیواناتی هستند که با تغییرات آزمایشگاهی، به ترکیب جدید ژنتیکی تبدیل شده‌اند. دانشمندان می‌خواهند با انتقال ژن‌ها از سایر موجودات، به خصوصیات جدیدی برسند که در گیاهان و حیواناتِ اصلاح‌شده ذاتی نیست.
دانشمندان با استفاده از مهندسی ژنتیک، جهت تغییر ژن‌های موجودی زنده، به‌طور کلی، ایجاد خصوصیتی را مدنظر دارند که معمولا برای مقاصد تولیدی مفید می‌دانند. مهندسی ژنتیک غالبا درپیِ دستیابی به خصوصیتی است که موجود زنده به‌طور معمول فاقد آن است، مانند ماندگاری بیشتر، مقاومت در برابر بیماری، یا رنگ و طعم‌های مختلف.
خطرات و مزایای GMOها به‌طور گسترده مورد بحث قرار دارد، اما اصلاح ژنتیکی در کشاورزی امروزی، موجه است.
نکته: مواد غذایی که گواهی ارگانیک دارند نباید حاوی مواد اصلاح‌شده‌ی ژنتیکی باشند.
نام‌های جایگزین: محصولات مهندسی ژنتیکی، محصولات GE، ارگانیسم‌های مهندسی ژنتیک، محصولات زیست مهندسی، غذاهای GM
علائم اختصاری: GMO، GM، GE
چگونگی تأثیر محصولات تراریخته
کشاورزان با پرورش گیاهان و حیوانات به روش سنتی، قصد افزایش خصوصیات مطلوب را دارند. روش‌های سنتی جهت تحقق این امر عبارتند از:
- انتخاب بذر از سالم‌ترین گیاهان یا از گونه‌ای با سریع‌ترین رشد، به عنوان منبعی برای محصول سال بعدی
- پیوند شاخه‌ها از درختی به درخت دیگر به‌منظور تولید میوه‌هایی با گونه‌های جدید
- اصلاح ژنتیکیِ حیوانات به خاطر سایز یا محصولاتی مانند شیر یا تخم‌مرغ
با رشد آگاهی درمورد ژنتیکِ حیوانات و گیاهان، این تجربه پیچیده‌تر شد و کشاورزان و دانشمندان توانستند گزینشی‌تر، خصوصیاتی را ایجاد کنند. برای تولید محصولات جدیدِ دورگه در آزمایشگاه نیز دست‌به‌کار شدند و با استفاده از مواد شیمیایی و اشعه، برای ایجاد تغییرات دلخواه در ترکیب ژنتیکیِ گیاهان تلاش کردند.
این تلاش‌ها منجر به محصولات متنوع جدیدی شد، مانند ارقامی از برنج که در برابر خشکسالی مقاومند یا ارقامی از گندم که محصولات بسیار بیشتری دارد.
تراریخته‌ها با این تغییرات، به سطحی دیگر و فراتر از خصوصیات طبیعیِ موجود می‌رسند که از طریق اصلاح گزینشی قابل دست‌یابی‌ست. به جای ایجاد جهشی که ویژگی موردنظر را ارائه دهد، دانشمندان مستقیماً کد ژنتیکی گیاهان را با قراردادن ژن‌هایی که دارای خصوصیات مورد نظر هستند ویرایش می‌کنند.
منبع ژن‌هایی که وارد هر گونه‌ای می‌شوند بسته به خصوصیاتی که دانشمندان درصدد ایجاد آن هستند می‌تواند کاملا نامربوط باشد.
انواع محصولات تراریخته
نمونه‌ی معروفی از مواد غذایی GMO، نوعی ذرت است که به علف‌کش گلیفوزات مقاوم می‌باشد و شرکت مونتاسو آن را تولید کرده است. این مقاومتِ ایجادشده توسط تراریخته در برابر گلیفوزات، از افزودن ژن باکتری ناشی می‌شود و کشاورزان امکان استفاده‌ی بیشتر از این علف‌کش را در مزارع حاوی ذرتِ خود دارند که آن نیز توسط مونتاسو تولید شده‌است.
مونتاسو همچنین سویا، یونجه، کانولا (کلزا)، پنبه، و ذرت خوشه‌ای را تولید کرده‌است. به‌علاوه، این شرکت با اصلاح ژنتیکیِ ذرت، دانه‌های سویا و پنبه، این محصولات را در برابر حشرات مقاوم نموده‌است.
رواج GMOها
دو نوع متداول محصولات مهندسی ژنتیکی، محصولات مقاوم در برابر حشرات (Bt) و گیاهان مقاوم به علف‌کش (HT) هستند. محصولات Bt حاوی ژن‌هایی از باکتری باسیلوس تورنجینسیس (Bt - Bacillus thuringiensis) هستند و پروتئین‌های حشره‌کش تولید می‌کنند. محصولات HT نسبت به علف‌کش‌هایی که کشاورزان برای کنترل علف‌های هرز استفاده می‌کنند، مقاومند.
محصولات رایج GMO عبارتند از:
- پنبه‌ی HT
- پنبه‌ی Bt
- ذرت HT
- ذرت Bt
- دانه‌های سویای HT
این محصولات، پایه‌ی ترکیباتی هست مانند روغن، شیرین‌کننده، و سایر مواد کاربردی در بسیاری از محصولات عرضه شده در فروشگاه‌ها. سایر محصولات GMO مورد تأیید عبارتند از:
- کانولا
- یونجه
- چغندر قند
- پاپایا
- کدو
- سیب
- سیب‌زمینی
- ماهی‌آزاد
انتقاداتی از محصولات تراریخته
بحث در مورد محصولات تراریخته از نظر فرهنگی و سیاسی ادامه دارد. طرفداران معتقدند که استفاده از محصولات تراریخته، باعث افزایش یا تسریع در تولید مواد غذایی و بهبود در عرضه‌ی آن‌ها می‌شود. به‌اعتقاد مخالفان، خطراتِ موجود برای انسان و محیط زیست بیشتر از این فواید است.
خطرات محصولات تراریخته
طبق اظهارات سازمان بهداشت جهانی (WHO)، تراریخته‌های موجود بیشتر از غذاهای سنتی برای سلامتی مشکل‌ساز نیستند، با این وجود بیان می‌کند که غذاها را مورد به مورد باید ارزیابی کرد.
GMOها توسط FDA (اداره‌ی موادغذایی و دارویی آمریکا) کنترل می‌شود. نگرانی‌های اصلی منتقدان GMO به‌قرار زیر است:
- واکنش‌های آلرژیک
- امکان ورود ژن‌های انتقالی در غذاها، به سلول‌های انسان و تأثیر منفی آن‌ها
- پیوند نژادی، یا راه‌یابی ژن‌های تراریخته به محصولات سنتی
به‌بیان WHO، هیچ‌گونه آثار آلرژیک در GMOهای موجود در بازار مشاهده نشده، و احتمال انتقال ژن و پیوند نژادی، کم است، هرچند که اقدامات احتیاطی توصیه می‌شود.
نگرانی‌های دیگر در مورد محصولات تراریخته، شامل روش‌هایی از کشاورزی هست که استفاده از محصولات تراریخته عامل آن است. به‌طور مثال، مطالعات نشان داده‌است که از زمان عرضه‌ی محصولات تراریخته، استفاده از گلیفوزات به‌طور چشمگیری افزایش یافته‌است.
به‌دنبال این افزایش، در جامعه‌ی علمی و زیست‌محیطی به‌طور مداوم سوالاتی در مورد تأثیرات حاصله بر سلامت انسان و محیط زیست مطرح می‌شود. گلیفوزات به‌عنوان ماده‌ی سزطان‌زای احتمالی برای انسان طبقه‌بندی می‌شود.
اثرات زیست‌محیطی
بحث دیگر پیرامون GMOها شامل تأثیر آن‌ها بر محیط می‌شود، مانند تأثیر محصولات Bt بر گونه‌های غیرهدف.
به‌عنوان مثال، زنبورهای عسل آفت به‌حساب نمی‌آیند، اما محصولات Bt همچنان ممکن است به جمعیت زنبورعسل آسیب برسانند، که این به‌نوبه‌ی‌خود بر گرده‌افشانی اکوسیستم‌ها و محصولات مختلف تأثیر می‌گذارد. پروانه و پرندگان نیز به عنوان گونه‌های غیرهدف و تأثیرپذیر ذکر شده‌اند.
به‌علاوه، آفات و گیاهانِ تأثیرپذیر احتمالا در نهایت نسبت به اثرات منفیِ احتمالیِ محصولات Bt مقاوم می‌شوند، و این عاملِ چرخه‌ی بی‌پایانی از تغییراتِ بیشترِ محصولی می‌شود که دوباره مقاومت بیشتر در برابر آفات را در پی دارد. ثابت شده‌است که این حالت به‌دلیل رشد علف‌های هرز مقاوم به گلیفوزات اتفاق می‌افتد که نتیجه‌ی استفاده‌ی افراطی از گلیفوزات بعد از عرضه‌ی محصولات تراریخته می‌باشد.
تأثیراتی که محصولات Bt و Ht می‌توانند بر ارگانیسم و میکروارگانیسم‌های لازم برای خاک سالم داشته باشند نیز نگران‌کننده است.
نکات کلیدی
- محصولات تراریخته، یا GMOها، گیاهان و حیواناتی با ترکیب ژنتیکیِ تغییریافته هستند.
- تحت تغییراتی آزمایشگاهی، جهت ترکیب با ژن‌هایی از موجودات دیگر، ویژگی‌های جدیدی مانند مقاومت در برابر آفات و بیماری‌ها یا تسریع زمانیِ رشد به آن‌ها القاء شده‌است.
- از GMOها که شامل ذزت، پنبه، دانه‌های سویا، و سایر نمونه‌های GM هستند در ایالت متحده به‌طور گسترده استفاده می‌شود.
- طبق اظهار سازمان بهداشت جهانی، درحال‌حاضر تصور می‌شود که GMOها برای انسان بی‌خطر است، هر چند که تأثیرات گسترده‌ی آن‌ها بر سلامتی و محیط زیست هنوز دردست بررسی است.
دیدگاه‌ها
افزودن یک دیدگاه