بیماری گیاهی چیست؟

بیماری گیاه، اختلال در وضعیت طبیعی گیاه است که مانع عملکردهای حیاتی بوده و یا آنها را تغییر می‌دهد. همه گونه‌های گیاهی، چه خودرو و چه کشت شده، در معرض بیماری هستند. هر گونه گیاهی مستعد ابتلا به بیماری‌های خاصی است، اما در هر مورد تعداد آنها نسبتاً کم است. شیوع بیماری‌های گیاهی بسته به حضور عوامل بیماری‌زا، شرایط محیطی و محصولات و واریته‌های کشت شده از فصلی به فصل دیگر متفاوت است. برخی از گونه‌های گیاهی در معرض ابتلا به بیماری‌ها هستند در حالی که برخی دیگر نسبت به بیماری‌ها مقاوم‌ترند.

ماهیت و اهمیت بیماری‌های گیاهی

خسارات ناشی از بیماری‌های گیاهی، تأثیر اقتصادی قابل‌توجهی دارد و باعث کاهش درآمد تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان و افزایش قیمت برای مصرف‌کنندگان می‌شود.

اتلاف محصولات در پی بیماری‌های گیاهی ممکن است منجر به گرسنگی شود، به ویژه در کشورهای کمتر توسعه‌یافته که دسترسی به شیوه‌های کنترل بیماری محدود است و تلفات سالانه ۳۰٪ تا ۵۰٪ برای محصولات عمده غیرمعمول نیست. در برخی سال‌ها، خسارات بسیار بیشتر است و نتایج فاجعه‌باری را برای کسانی که به محصولات کشاورزی به عنوان غذا وابسته هستند، به همراه دارد. شیوع بیماری‌های عمده در میان محصولات غذایی منجر به قحطی و مهاجرت‌های دسته جمعی در طول تاریخ شده است. در سال ۱۸۴۵ شیوع ویرانگر بادزدگی سیب‌زمینی در اروپا، قحطی بزرگی در پی داشت که باعث گرسنگی، مرگ و مهاجرت گسترده ایرلندی‌ها شد. از جمعیت بیش از ۸ میلیون نفری ایرلند، تقریباً یک میلیون نفر (حدود ۱۲٫۵) بر اثر گرسنگی یا بیماری‌های ناشی از قحطی جان خود را از دست دادند و ۱٫۵ میلیون نفر پناهجو (تقریباً ۱۹٪) عمدتاً به ایالات متحده مهاجرت کردند. بنابراین، این نوع آب کپک تأثیر شگرفی بر توسعه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در اروپا و ایالات متحده داشت. در طول جنگ جهانی اول، بادزدگی محصول سیب‌زمینی در آلمان به پایان جنگ کمک کرد.

بیماری - بخش عادی طبیعت

بیماری‌های گیاهی، بخشی عادی از طبیعت و یکی از عوامل متعدد اکولوژیکی هستند که به حفظ تعادل میان صدها هزار گیاه و جانور زنده کمک می‌کنند. سلول‌های گیاهی مسیرهای پیام‌دهی ویژه‌ای دارند که قدرت دفاع آنها را در برابر حشرات، حیوانات و عوامل بیماری‌زا افزایش می‌دهد. یکی از آنها، هورمونی گیاهی به نام جاسمونات (اسید جاسمونیک) است. در غیاب محرک‌های مضر، جاسمونات به پروتئین‌های خاصی به نام JAZ متصل می‌شود و رشد گیاه، تولید گرده و سایر فرآیندها را تنظیم می‌کند. در حضور محرک‌های مضر، جاسمونات مسیر پیام‌دهی خود را تغییر و به سمت هدایت فرآیندهای دخیل در تقویت دفاع گیاه سوق می‌دهد. ژن‌هایی که جاسمونات و پروتئین‌های JAZ را تولید می‌کنند، اهداف بالقوه‌ای برای مهندسی ژنتیک به منظور تولید گونه‌های گیاهی مقاوم در برابر بیماری هستند.

انسان‌ها هزاران سال است که گیاهان را برای غذا، دارو، پوشاک، سرپناه و زیبایی پرورش داده و از آنها استفاده کرده‌اند. هنگامی که گیاهان از محیط طبیعی خود خارج و در شرایطی غیرعادی کشت داده می‌شوند، شیوع بیماری‌ها تنها یکی از خطراتی است که باید در نظر گرفته شود.

بسیاری از گیاهان زراعی و زینتی ارزشمند مستعد ابتلا به بیماری هستند و بقای آنها بدون دخالت انسان در طبیعت با مشکل مواجه می‌شود. گیاهان زراعی اغلب نسبت به خویشاوندان خودروی خود بیشتر مستعد ابتلا به بیماری هستند. به این دلیل که تعداد زیادی از گونه‌های مشابه که اغلب زمینه ژنتیکی مشابهی دارند، در نزدیکی یکدیگر و در وسعتی بیش از هزاران کیلومتر مربع کشت داده می‌شوند. در این شرایط، پاتوژن‌ها می‌توانند به سرعت گسترش یابند.

تعریف بیماری گیاهی

به طور کلی، گیاهان زمانی بیمار می‌شوند که اختلال مداوم ایجاد شده توسط عامل بیماری‌زا منجر به فرآیندهای فیزیولوژیکی غیرطبیعی شود که ساختار طبیعی، رشد، عملکرد یا سایر فعالیت‌های گیاه را مختل می‌کنند. این تداخل با یک یا چند سیستم فیزیولوژیکی و یا بیوشیمیایی گیاه باعث ایجاد علائم پاتولوژیک مشخص می‌شود.

بیماری‌های گیاهی را می‌توان بر اساس ماهیت عامل ایجاد آنها، به طور کلی در دو گروه عفونی و غیرعفونی طبقه‌بندی کرد. بیماری‌های عفونی گیاهی توسط ارگانیسم‌های بیماری‌زا مانند قارچ، باکتری، مایکوپلاسما، ویروس، ویروئید و نماتد و یا گیاهان گلدار بیمار ایجاد می‌شوند. عوامل عفونی می‌توانند در درون یا روی سطح میزبان خود تکثیر و از یک میزبان به میزبان دیگر منتقل شوند. بیماری‌های غیرعفونی گیاهی در اثر شرایط رشد نامطلوب، از جمله دمای بالا، عدم تعادل بین رطوبت و اکسیژن، وجود مواد سمی در خاک یا هوا و کمبود مواد معدنی ضروری ایجاد می‌شوند. از آنجایی که عوامل غیرعفونی ارگانیسم‌های زنده نیستند، قادر به تولید مثل در بدن میزبان نبوده و قابل انتقال هم نیستند.