سیب‌زمینی: راهنمای کاشت و مراقبت

سیب زمینی محصول نسبتا ارزانی است، اما مصرف محصولی که در باغ خانگی خود به عمل آورده‌اید، می‌تواند مزه دیگری داشته باشد. سیب زمینی را مستقیما با استفاده از بذر نمی‌کارند، بلکه بذرهای سیب زمینی درواقع جوانه‌هایی هستند که از قبل در زیر زمین عمل آمده‌اند و غده‌های آنان رشد کرده‌اند.

بیش از صد رقم مختلف بذر سیب زمینی وجود دارد. برخی از ارقام محلی ممکن است چندان شناخته‌شده نباشند و دارای اشکال، اندازه‌ها و رنگ‌های گوناگونی هستند.

با کسب آگاهی درمورد ارقام مختلف سیب زمینی و نحوه کشت بذر آنان، می‌توانید خودتان شخصا سیب زمینی پرورش دهید.

نام علمی گیاه	Solanum tuberosum
نام رایج	سیب زمینی، سیب زمینی ایرلندی
نوع گیاه	سبزیجات دارای ریشه غده‌ای
اندازه	۴۵ الی ۹۰ سانتی‌نتر بلندی و پهنا
نور مورد نیاز	تابش مستقیم خورشید
نوع خاک	خاک لومی (loamy)
پی‌اچ (pH) خاک	اسیدی (5.0 تا 6.0)
میزان سمی بودن	برگ‌ها سمی است

 

طریقه کاشت سیب زمینی

کشاورزان مناطق سردسیر معمولا سیب زمینی را در اواسط یا اواخر بهار کشت می‌کنند؛ اما در مناطق گرم‌تر، بهترین زمان کشت اواخر تابستان یا اواخر زمستان خواهد بود تا بدین ترتیب، مراحل رشد گیاه در گرم‌ترین ماه‌های سال قرار نگیرد.

بذرهای سیب زمینی را به‌نحوی که شیار آن به سمت پایین است («چشم‌»های بذر به طرف بالا باشد)، در گودال‌هایی به عمق پانزده سانتی‌متر بکارید. تا شعاع سی سانتی‌متر از اطراف هر بذر را خالی نگه دارید. مقدار دو قاشق غذاخوری از یک کود دارای نیتروژن پایین و فسفر بالا، میان هر بخش بریزید. سیب زمینی و کود را با لایه‌ای پنج سانتی‌متری از آب و خاک، بخوبی بپوشانید.

چنانچه اصول ساده زیر را رعایت کنید، پرورش موفق سیب زمینی کار مشکلی نخواهد بود:

• برای طولانی‌تر کردن فصل زراعی خود، دو رقم مختلف از بذرهای زودرس و دیررس را انتخاب کنید. این دو رقم را همزمان کشت کنید؛ اما رقم دیررس چند هفته پس از برداشت رقم اصلی، محصول خواهد داد.
• بذرهای سیب زمینی معتبر و مقاوم به بیماری، خریداری کنید. اقدام به کشت سیب زمینی خریده شده از بازار، چیزی شبیه به قمار است. علاوه بر خطر بیماری، معمولا در مغازه‌ها برای جلوگیری از جوانه زدن سیب زمینی، از مواد تنظیم‌کننده رشد استفاده می‌کنند.
• در زمینی که سال قبل در آن گوجه‌فرنگی یا بادمجان عمل آمده است، سیب زمینی نکارید. این گیاهان مانند سیب زمینی از خانواده بادنجانیان هستند که معضلات و آفت‌های مشترک زیادی با هم دارند.

کاشت سیب زمینی می‌تواند به یکی از این دو روش انجام شود: روش گودال-پشته، که در این روش همزمان با رشد ساقه به سمت بالا، باید مرتبا به اطراف آن خاک اضافه کرد؛ و روش دوم عبارت از بذرپاشی ساده است.

روش گودال-پشته

روش سنتی کشت سیب زمینی عبارت از حفر یک گودال کوچک به عمق پانزده سانتی‌متر و قرار دادن بذر سیب زمینی (چشم‌ها به سمت بالا)، و سپس پوشاندن بذر با ۵ سانتی‌متر خاک است. همراه با رشد سیب زمینی، خاک اطراف آن نیز دائما و در امتداد گیاه بالا می‌آید. این اتفاق باعث می‌شود خاک اطراف غده‌های در حال رشد، همواره نرم بماند و همچنین غده‌های بیرونی را از معرض نور خورشید، که باعث سبز شدن و سمی شدن آنان می‌شود، در امان نگه دارد. هرزمان که گیاه به اندازه ۱۰ الی ۱۵ سانتی‌متر رشد کرد، به پشته‌ها خاک اضافه کنید. می‌توانید این کار را پس از گل دادن گیاه، متوقف کنید.

روش بذرپاشی

برخی زارعان ترجیح می‌دهند بذرهای سیب زمینی را مستقیما بر روی خاک بپاشند و سپس آنان را با یک لایه چند سانتی‌متری مالچ، بپوشانند. می‌توانید همراه با رشد گیاه، لایه‌های مالچ بیشتری اضافه کنید. اگر زمین شما جانوران جونده مانند موش دارد، این روش انتخاب مناسبی برای کشت سیب زمینی نیست.

کشت سیب زمینی در گلدان

کشت سیب زمینی در گلدان دردسرهای پشته‌سازی را نخواهد داشت و فضای کمتری را نیز اشغال خواهد کرد. می‌توانید سیب زمینی را در ظرفی بلند، مثل یک سطل آشغال تمیز، خمره، سطل پنج گالونی و یا گلدان‌های مخصوص همین کار، کشت کنید. اطمینان بیابید ظرف شما در زیر خود، روزنه‌هایی برای خروج آب دارد. اگر گلدان بر روی سطح سختی قرار ارد، آن را چند سانتی‌متر بالاتر بیاورید تا آب اضافی امکان خروج از ظرف را داشته باشد.

شیوه کار بطور ساده بدین ترتیب است که در ته ظرف به میزان ۱۵ سانتی‌متر خاک گلدان باکیفیت و دارای زهکشی سریع، ریخته و با مقداری کود ارگانیک آهسته رهش، ترکیب کنید. سپس بذرهای سیب زمینی را در آن ریخته و به میزان چند سانتی‌متر، با خاک بپوشانید. گلدان را در محیطی قرار دهید که روزانه شش تا هشت ساعت نور دریافت کند و بتواند خاک را مرطوب، و نه خیس، نگه دارد. همراه با رشد گیاه، مرتب به آن خاک گلدان اضافه کنید.

هر دو هفته یکبار مقداری کود مایع رقیق شده به گلدان خود بدهید. سیب زمینی‌های کشت شده در گلدان به مقدار بسیار زیادی آب احتیاج دارند؛ اصولا گیاهانی که در گلدان به عمل می‌آیند، نسبت به زمین زراعی به رسیدگی و تغذیه بیشتری احتیاج دارند.

مراقبت از سیب زمینی

نور

برای رسیدن سیب زمینی به حداکثر رشد، آن را طوری بکارید که کاملا در معرض نور خورشید باشد. سایه افتادن جزئی تا حدودی برای این محصول قابل تحمل است، اما برای تغذیه بهتر غده‌ها در زیر زمین، ریشه باید به حداکثر رشد خود برسد که تنها در زیر نور کامل میسر است. این محصول روزانه به شش الی هشت ساعت نور خورشید نیاز دارد. غده‌هایی که در مجاورت سطح زمین رشد کرده‌اند، باید از نور محافظت شوند، وگرنه سبز می‌شوند. پشته‌سازی در اطراف گیاهان در حال رشد، از این اتفاق جلوگیری می‌کند. پشته‌سازی با ریختن و انباشت کردن خاک در اطراف ساقه‌های درحال رشد، انجام می‌گیرد.

خاک

محصول سیب زمینی خود را در خاکی با pH ۵ الی ۶ بکارید. سیب زمینی‌های کاشته شده در پی‌اچ‌های بالاتر، بیشتر در معرض پوسیدگی هستند که باعث ایجاد لکه‌های سختی بر روی سیب زمینی می‌شود. خاک‌های بیش از حد غنی‌شده، برای سیب زمینی مناسب نیستند. اگر خاک زمین تقریبا ارگانیک و pH آن خنثی یا تاحدی اسیدی است، سیب زمینی شما بهترین شرایط را خواهد داشت. خاک باید نرم و از زهکشی مناسبی برخوردار باشد. اگر خاک شما سنگین و رسی است، باید آن را به طرف عمق، نرم کنید؛ زیرا غدد سیب زمینی در این ناحیه رشد می‌کنند.

آب

گیاه سیب زمینی نیاز مبرمی به آب دارد. اطمینان حاصل کنید محصول شما در هفته حداقل به میزان ۲ سانتی‌متر آب دریافت می‌کند. گیاه سیب زمینی به خشکی حساس است، بویژه زمانی که گل می‌دهد و غده‌های سیب زمینی شکل می‌گیرند. مالچ‌پاشی اطراف گیاهان می‌تواند به حفظ رطوبت کمک کند.

دما و رطوبت

تا زمانی که دمای خاک به حداقل ۷ و حداکثر ۱۰ درجه سانتی‌گراد نرسیده، نباید سیب زمینی را کشت کرد. محصولات تابستانی در مناطق دارای تابستان‌های خنک، بهترین عملکرد را دارند. غده‌های سیب زمینی در دمای خاک بین ۱۵ تا ۲۱ درجه سانتی‌گراد، بیشترین رشد را دارند و در دماهای بالاتر از ۲۷ درجه، رشد آنان متوقف خواهد شد. یک لایه ضخیم از مالچ کاه می‌تواند دمای خاک را تا پنج درجه خنک‌تر نگه دارد. در مناطق گرمسیری معمولا سیب زمینی در زمستان کشت می‌شود. میزان رطوبت هوا برای سیب زمینی تفاوت چندانی ندارد.

کود

برای تقویت محصول سیب زمینی خود، از کودهای ارگانیک و آهسته رهش استفاده کنید. هر دو هفته یکبار، مقداری کود مایع رقیق شده یا کود ماهی به محصول خود بدهید.

ارقام مختلف سیب زمینی

امروزه بیش از صد رقم مختلف سیب زمینی در بازار عرضه می‌شود که می‌توان آنان را در سه دسته تقسیم‌بندی کرد:

• سیب زمینی پوست قهوه‌ای (Russet) یا سفید بلند (Long White) که برای پختن یا سرخ کردن مناسبند.
• سیب زمینی سفید گرد (Round White) که بیشتر برای آب‌پز کردن یا تهیه چیپس بکار می‌رود.
• سیب زمینی پوست قرمز (Red Skinned) که می‌توان از آن جهت پختن، آب‌پز کردن، تهیه پوره یا سالاد سیب زمینی استفاده کرد.

براساس این تقسیم‌بندی، ارقام سیب زمینی به سه نوع زودرس، میان‌رس و دیررس تقسیم می‌شوند. در لیست بالا چند نمونه از ارقام محبوب آورده شد.

تکثیر سیب زمینی

بذر سیب زمینی با بذرهای معمولی متفاوت است. این بذر در واقع یک سیب زمینی کامل است که تنها به منظور تکثیر سیب زمینی‌های بیشتر، تهیه شده است. جوانه‌ها در قسمت «چشم»‌های واقع بر سیب زمینی، شروع به رشد می‌کنند. احتمالا در سیب زمینی‌هایی که به مدت طولانی در آشپزخانه می‌مانند، این پدیده را مشاهده کرده‌اید.

بذر سیب زمینی را می‌توان بصورت کامل یا قطعه‌قطعه شده کاشت؛ که در حالت دوم هر قطعه می‌بایست شامل یک یا دو چشم (یا سه چشم) باشد. سیب زمینی ممکن است در خاک خنک و مرطوب بگندد، لذا بسیاری از کشاورزان برای جلوگیری از این اتفاق، در طول شب قطعات سیب زمینی را در معرض هوا قرار می‌دهند تا پینه ببندند (کالوس زایی). همچنین برای جلوگیری از گندیدن می‌توانید پودر قارچ‌کش بر روی قطعات سیب زمینی بپاشید.

برداشت سیب زمینی

محصول جدید شامل سیب زمینی‌های کوچک و نارس است. وقتی که گیاه سیب زمینی به ارتفاع حدودا یک فوت رسید (حدود ۵۰ روز پس از کاشت)، می‌توانید مقدار کمی از محصول را بدون صدمه زدن به گیاه، برداشت کنید. وقتی که گیاه گل بدهد، محصول سیب زمینی بطور عمده آماده برداشت است. آرام و بااحتیاط در زمین عبور کنید و محصولات را برداشت کنید.

برای اینکه سیب زمینی شما به اندازه کامل رشد کند، نیاز هست دو الی چهار ماه صبر کنید (حداکثر ۱۲۰ روز). هنگامی که نوک بوته پژمرده می‌شود، تمامی محصول قابل برداشت است. اگر خاک به اندازه کافی مرطوب نیست، می‌توانید به مدت چند هفته بیشتر، محصول را در داخل خاک به حال خود رها کنید.

برداشت را با دقت و با استفاده از دست یا بیلچه، انجام دهید. خاک را برگردانید و به دنبال اجسام گرد و بیضوی بگردید. هر غده می‌تواند چندین انشعاب از خود داشته باشد، لذا استفاده از چنگک برای شخم زدن، بطور حتم باعث سوراخ شدن برخی از غده‌ها خواهد شد. سیب زمینی‌های صدمه دیده همچنان قابل مصرف هستند، اما میزان ماندگاری آن‌ها به شدت پایین می‌آید.

آفات و بیماری‌های رایج سیب زمینی

سیب زمینی در معرض آسیب‌های مختلفی قرار دارد، لذا به موارد زیر توجه کنید:

• سوسک و شته می‌توانند گیاه را از برگ تهی کنند. در ابتدای فصل و پیش از آنکه تبدیل به مشکلی عمده شوند، آنان را رصد و شناسایی کنید. قسمت تحتانی برگ‌ها را برای یافتن تخم یا نوزاد این حشرات، بررسی کنید. معمولا می‌توان آنان را با استفاده از دست جدا کرد.
• کرم‌های مفتولی قرمز و باریک به زیر زمین حمله می‌کنند. تناوب کشت و تغییر محل کشت سیب زمینی در هر سال، می‌تواند به شما در دفع این آفت کمک کند.
• اسکب (Scab) یک بیماری رایج در سیب زمینی است که مناطق کرک مانندی بر روی پوست یا حفره‌های فرورفته‌ای را در سطح سیب زمینی ایجاد می‌کند. کاهش میزان pH خاک می‌تواند به کنترل اسکب کمک کند. همچنین می‌توانید مقداری پودر پیت‌ماس به مناطق تحت کشت اضافه کنید.
• بادزدگی یا بلایت دیررس، شاخ و برگ‌ها را سیاه کرده و سپس می‌خشکاند. شاخ و برگ آلوده را سوزانده و یا قطع کنید و هرگز به آن کود ندهید. محصول سیب زمینی همچنان قابل برداشت است؛ اما باید چند هفته بیشتر صبر کنید. برای اجتناب از این مشکل، از بذرهای سیب زمینی مجاز و مقاوم به بیماری استفاده کنید.