تکثیر درختان با قلمه شاخه‌های چوبی

یکی از ساده‌ترین روش‌های تکثیر درختان، تکثیر با قلمه چوبی است. از آنجایی که این قلمه‌ها برگ ندارند، نیازی به محیط مرطوب برای جلوگیری از خشک شدن قلمه‌ها پیش از ریشه زدن وجود ندارد.

تفاوت قلمه‌های چوبی (سفت) و قلمه‌های علفی (نرم)

• قلمه‌های علفی در طول فصل رشد که گیاهان برگ دارند، گرفته می‌شوند، بنابراین، برای جلوگیری از خشک شدن قلمه‌ها، باید رطوبت محیط را تا زمان شکل‌گیری ریشه‌ها حفظ کرد.
• قلمه‌های چوبی در زمستان، حین خواب زمستانی که همه برگ‌ها ریخته‌اند، گرفته می‌شوند.

نحوه تکثیر گیاهان با قلمه‌های چوبی

قلمه‌های چوبی راحت‌تر از قلمه‌های علفی آماده می‌شوند، زیرا این قلمه‌ها از درختان برگ‌ریز و گیاهان چوبی در زمان خواب زمستانی گرفته می‌شوند.

این تکنیک برای تکثیر درختان میوه مانند انجیر، انار، توت و به بسیار مفید است. برخی از انواع آلو با قلمه‌های چوبی به خوبی رشد کنند اما برخی دیگر چنین نیستند، بستگی به نوع آنها دارد.

این روش همچنین برای تکثیر درختان انگور، کیوی و انواع انگور فرنگی مانند انگور فرنگی سیاه، انگور فرنگی قرمز و گوس‌بری استفاده می‌شود.

مراحل تکثیر قلمه‌های چوبی

مرحله ۱- قلمه‌های مناسب را انتخاب کنید

قلمه‌های چوبی از درختان و گیاهان برگ‌ریز (آنهایی که در زمستان برگ‌های خود را از دست می‌دهند) در زمان خواب زمستانی، یعنی زمانی که بدون برگ هستند، گرفته می‌شوند. بهترین زمان برای برداشت قلمه‌های چوبی پس از ریزش برگ‌ها در پاییز تا اواخر زمستان است.

شاخه‌های یک‌ساله به ضخامت مداد را قلمه بزنید، این شاخه‌ها دیگر نرم و سبز نیستند، بلکه سفت و چوبی خواهند بود. جوانه سبز و نارس انتهای شاخه را ببرید. برای افزایش شانس ریشه‌دهی قلمه‌ها:

• قلمه‌های چوبی یک‌ساله را به درخت دوساله پیوند دهید. ساقه در محل اتصال بیشترین پتانسیل رشد ریشه را دارد، زیرا حاوی تعداد زیادی جوانه خفته است که هورمون‌های مورد نیاز برای رشد ریشه را تامین می‌کنند.
• قلمه‌ها را هنگام ریزش برگ‌ها و درست قبل از رویش جوانه‌ها و شکفتن گل‌ها بردارید.

شاخه‌های چوبی یک‌ساله را قلمه بزنید و جوانه‌های انتهایی را جدا کنید و دور بریزید.

مرحله ۲- قلمه‌ها را به اندازه مناسب برش دهید

قلمه‌های چوبی بسیار بلندتر از قلمه‌های علفی بریده می‌شوند، زیرا به زمان بیشتری برای ریشه‌دهی نیاز دارند و باید از مواد غذایی ذخیره شده در قلمه استفاده کنند تا در زمستان زنده بمانند. قلمه بلندتر مواد غذایی بیشتری را ذخیره می‌کند.

1. برشی افقی ۶ میلی‌متر زیر پایین‌ترین جوانه ایجاد کنید.
2. جوانه‌ای در فاصله تقریباً ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متری از پایه پیدا کنید.
3. در نزدیکی این جوانه، برشی شیبدار، ۶ میلی‌متر بالاتر از جوانه ایجاد کنید تا باران روی جوانه نریزد و از پوسیدگی آن جلوگیری شود.

برای تحریک رشد ریشه، ۶ میلی‌متر زیر جوانه را برش دهید

مرحله ۳- خراش دادن قلمه‌ها

گونه‌هایی که ریشه‌زایی آنها دشوار است باید «خراشیده» شوند، این امر به ریشه‌زایی آنها و حذف موانع فیزیکی از جنس بافت گیاهی که در برخی موارد مانع تشکیل ریشه‌ها می‌شود، کمک می‌کند. برای این کار، برشی در دو طرف پایه قلمه زده می‌شود تا سطح بیشتری از کامبیوم آشکار شود.

کامبیوم لایه سبز روشنی است که هنگام خراشیدن پوسته، پیش از رسیدن به لایه چوبی، قابل مشاهده است. کامبیوم لایه منفردی از بافت مریستم است که برای تولید سلول‌های گیاهی جدید از جمله ریشه تقسیم می‌شود.

پوسته یا لایه بیرونی را می‌توان با استفاده از یک چاقوی تیز یا قیچی جدا کرد تا کامبیوم زیر آن نمایان شود.

مرحله ۴- پایه قلمه را درون هورمون ریشه‌زایی قرار دهید (اختیاری)

تیمار قلمه‌ها با هورمون ریشه‌زایی، رشد ریشه را تحریک می‌کند. این امر در گیاهانی که ریشه‌دهی دشوارتری دارند، بسیار مهم است. برای این کار، کافیست پایه قلمه را درون هورمون ریشه‌زایی قرار دهید، همین!

هورمون‌های ریشه‌زایی به شکل مایع، ژل و پودر عرضه می‌شوند. اگر از پودر هورمون ریشه‌زایی استفاده می‌کنید، حتماً روی قلمه‌ها ضربه بزنید تا پودر اضافی بریزد.

عرق بید، هورمون ریشه‌زایی ملایمی است که حاوی IBA است و سریع و به راحتی از شاخه‌های درخت بید ساخته می‌شود.

مرحله ۵- قلمه را در محیط تکثیر یا درون باغچه قرار دهید

قلمه‌ها را داخل شیار کاشت در باغچه یا در گلدانی حاوی خاک تکثیر یا خاک گلدان قرار دهید.

از آنجایی که حتی بدون برگ هم ممکن است قلمه‌ها رطوبت خود را از دست بدهند و خشک شوند، اجازه می‌دهیم ۳ جوانه بالایی آن بالاتر از سطح خاک قرار گیرند و باقی قلمه در زیر سطح خاک قرار گیرد.

۱/۴ تا ۱/۳ قلمه را بالای سطح خاک بگذارید یا اینکه فقط سه جوانه را بیرون از خاک بگذارید.

تکثیر قلمه‌ها در باغچه

1. بیل را درون خاک باغچه فشار دهید و آن را عقب و جلو کنید، یک «شیار کاشت» درست کنید. به خاک رس، مقداری ماسه درشت برای زهکشی اضافه کنید.
2. ۲/۳ قلمه‌ها را زیر خاک قرار دهید، به طوری که ۳ جوانه بیرون از خاک باشد. قلمه‌ها را به فاصله ۵ سانتی‌متری از هم قرار دهید و خاک اطراف آنها را فشار دهید. اگر چند ردیف شیار کاشت نیاز دارید، ردیف‌ها را به فاصله ۳۰ سانتی‌متری از هم ایجاد کنید.
3. خاک اطراف قلمه‌ها را آبیاری کنید. کل خاک در طول فصل زمستان مرطوب خواهد ماند.
4. قلمه‌ها ریشه‌دار خواهند شد و در پاییز آینده که بار دیگر به خواب زمستانی می‌روند، آماده کاشت می‌شوند. کندن آنها از زمین در طول فصل رشد باعث اختلال در ریشه و شوک پیوند می‌شود.
5. 

تکثیر قلمه در گلدان

1. گلدان یا ظرف دیگری را که دارای سوراخ‌های زهکشی است با خاک مناسب پر کنید. موادی که معمولاً به‌عنوان خاک تکثیر استفاده می‌شوند عبارتند از: ماسه درشت، خاک گلدان معمولی، کوکوپیت یا مخلوطی از یک قسمت پیت و یک قسمت پرلیت (بر حسب حجم)، یا یک قسمت پیت و یک قسمت ماسه (بر حسب حجم).
2. 3/2 قلمه‌ها را داخل خاک قرار دهید به طوری که 3 جوانه بیرون از خاک باشد. قلمه‌ها را به فاصله ۵ سانتی‌متر از هم قرار دهید و خاک اطراف آنها را کمی فشار دهید.
3. خاک اطراف قلمه‌ها را آبیاری کنید و محیط رشد را کمی مرطوب نگه دارید اما زیاد آبیاری نکنید زیرا باعث پوسیدگی قلمه‌ها می‌شود. در صورت امکان، گلدان را در گلخانه قرار دهید تا تشکیل ریشه‌ها تسریع شود.
4. قلمه‌ها در بهار آماده پیوند خواهند بود، زیرا بیرون آوردن گیاهان ریشه‌دار از گلدان باعث ایجاد شوک پیوند کمتری نسبت به کندن آنها از زمین می‌شود.

نحوه تکثیر انگور با قلمه

انگور را می‌توان با قلمه‌های چوبی و با استفاده از دو روش متفاوت تکثیر کرد که یکی از آنها به نام قلمه چشم انگور شناخته می‌شود.

1. برای تکثیر انگور، یک شاخه با ۳ تا ۴ جوانه قلمه بزنید
2. قلمه را درون خاک بکارید به طوری که دو جوانه بیرون بمانند

نحوه تکثیر با استفاده از قلمه چشم انگور

امکان تکثیر انگور با قلمه‌های بسیار کوتاه که دارای تنها یک جوانه (به نام چشم انگور) هستند نیز وجود دارد.

مزیت این روش آن است که امکان تولید قلمه‌های بیشتری وجود دارد.

1. ۶ میلی‌متر بالاتر از یک جوانه را برش دهید، سپس برش دیگری ۵ سانتی‌متر زیر آن بزنید.
2. قلمه را به داخل خاک فرو کنید به طوری تک جوانه در بالا دفن نشود.

ایراد این روش آن است که تک جوانه قلمه‌های چشم انگور قوی هستند و اجازه نمی‌دهند قلمه به راحتی ریشه‌دار شود.

قلمه سنتی انگور با ۳ تا ۴ جوانه (چپ) و قلمه تک جوانه چشم انگور (راست)

از هر روشی که استفاده شود، تعداد زیادی از قلمه‌های انگور را می‌توان در یک گلدان بزرگ پرورش داد و وقتی در بهار برگ دادند، آنها را جداگانه منتقل کرد.

توصیه می‌شود اجازه دهید قلمه‌های انگور در گلدان‌های جداگانه به مدت یک سال رشد کنند تا ریشه‌های قوی داشته باشند، می‌توانید آنها را در بهار آینده پیوند بزنید.

در نتیجه، تکثیر از قلمه‌های چوبی بسیار ساده و آسان است. از قلمه‌های حاصل از هرس زمستانه انواع خاصی از درختان میوه و همه درختان انگور می‌توان برای تکثیر آنها استفاده کرد.

اگر قلمه‌ها ریشه ندادند، می‌توان آنها را تبدیل به مالچ یا کمپوست کرد تا مواد ارگانیک ارزشمند هدر نروند.