بیماری‌های ریشه‌ای کشت‌های گلخانه‌ای
۱۵ مرداد ۱۴۰۱ توسط واحد آموزش (بروزرسانی: )
دو علت عمده‌ی پوسیدگی ریشه‌ی محصولات گلحانه‌ای عبارتند از سم موجود در کود و قارچ‌های بیماری‌زا. در برخی موارد، کودها باعث قرار گرفتن گیاه در معرض بیماری می‌شود. تشخیص دقیق بیماری برای درمان مؤثر آن ضروریست.
عوامل غیرزنده
عوامل غیرزنده پوسیدگی ریشه عبارتند از میزان فراوان نمک محلول، سموم آمونیاکی، و خفگی در اثر آبیاری بیش‌ازحد.
اکثر کودهای موجود در بازار به شکل مواد شیمیایی هستند که اگر بیش‌ازحد استفاده شوند باعث تشکیل و جمع شدن نکم در خاک می‌شود و ریشه‌ی گیاه را می‌خشکاند.
سموم آمونیاکی ممکن است پس از استفاده از کود حاوی اوره یا سولفات آمونیاک تشکیل شوند. بخاردهی به خاک ارگانیک، به‌ویژه خاکی که حاوی کود است، نیز ممکن است باعث افزایش میزان آمونیاک شود. تبدیل آمونیاک به نیترات توسط ریزجانداران خاک، که در محیط‌های بدون خاک تقریباً وجود ندارند، صورت می‌گیرد. عواملی که در این فرآیند تبدیل اخلال ایجاد می‌کنند عبارتند از برخی از آفت‌کش‌ها، خاک خیس و سرد، پایین بودن میزان pH، میزان بیش‌ازحد نمک‌های محلول و هوادهی نامناسب خاک.
اکسیژن بایستی به ریشه‌ها برسد، و درغیر اینصورت خفگی گیاه رخ خواهد داد. خاکی که از دانه‌های بسیار ریز تشکیل شده باشد فضای زیادی برای هواگیری نخواهد داشت. همچنین خاکی که از آب اشباع شده باشد نیز هوای زیادی جذب نمی‌کند. کپک‌های آبی بیماری‌زای گیاهان در محیط‌های مرطوب رشد می‌کنند.
بیماری‌های ریشه‌ی گیاه که توسط قارچ‌ها یا جانداران شِبه‌قارچی ایجاد می‌شوند
پوسیدگی گسترده در ریشه موجب پژمردگی گیاه می‌شود، اما با بیرون‌آوردن گیاه و بررسی ریشه‌ی آن، می‌توان علائم بیماری را پیش از پژمردگی مشاهده کرد. ریشه‌های سالم اغلب سفید و محکم هستند؛ ریشه‌های پوسیده ممکن است به‌نظر خیس و یا سیاه‌شده باشند و به‌راحتی بین انگشتان لِه خواهند شد. برخی از قارچ‌هایی که در ریشه‌ی گیاهان می‌رویند ممکن است خود را به قسمت ساقه برسانند و موجب خورگی خواهند شد. قارچ و جانداران شبه‌قارچی متعددی می‌توانند سبب بروز بیماری در گیاهان گلخانه‌ای شوند که به چهار مورد از آن‌ها در پایین اشاره خواهیم کرد.
تمام جاندارانی که در پایین ذکر شده‌اند در خاک زندگی می‌کنند و ساختارهایی برای بقایشان در خاک تشکیل می‌دهند تا بتوانند برای سال‌های زیادی در آن زنده بمانند. آن‌ها همچنین می‌توانند در خاک و بقایای محصولات و گیاهان در گلخانه‌ها باقی بمانند.
پیتیوم
پیتیوم یکی از شایع‌ترین عوامل بیماری‌زایی است که در ریشه‌ی گیاهان گلخانه‌ای یافت می‌شود و معمولاً به‌دلیل وجود میزان بیش‌ازحد موادمغذی یا سموم آمونیاکی به‌وجود می‌آید. این نوع قارچ‌ها شامل بیش از صد گونه‌ی مختلف است که از لحاظ میزان مقاومتشان در برابر قارچ‌کش‌ها و میزان آسیب‌رسانی‌شان به گیاه، تفاوت دارند. بسیاری از گونه‌های پیتیوم تنوع میزبانی وسیعی دارند و می‌توانند موجب بوته‌میری، پوسیدگی طوقه و پوسیدگی ریشه شوند. پیتیوم در محیط مرطوب و بارور رشد فراوانی دارد.
فیتوفتورا
فیتوفتورا عموماً نسبت به پیتیوم آسیب‌زایی بیشتری دارد، اما به‌ندرت روی می‌دهد. این قارچ اغلب موجب پوسیدگی طوقه و ریشه می‌شود، اما همچنین می‌تواند باعث زنگ‌زدگی برگ‌ها شود. فیتوفتورا، همانند پیتیوم، در محیط مرطوبی که از نیتروژن غنی شده باشد رشد می‌کند، اما برخلاف پیتیوم، گونه‌های فیتوفتورا خشن‌تر هستند و تنوع میزبانی مشخص و محدودتری دارند و کمتر در گلخانه‌ها مشاهده می‌شوند. علت اصلی بروز آن نیز مواد گیاهی است. رطوبت و باروری فراوانِ حاصل از نیتروژن دو شرط مهم برای بروز این قارچ هستند. این عامل بیماری بذرزی نیست و در بذرهایی که در بازار به‌فروش می‌روند وجود ندارد، و همچنین نمی‌تواند به‌راحتی در هوا پخش و به نواحی دورتر منتقل شود. ممکن است آبیاری با آب آلوده باعث شیوع و ورود این بیماری به نواحی جدید شود. بنابراین جلوگیری بهترین راه‌حل است، زیرا قارچ‌کش‌ها نمی‌توانند این قارچ را به‌طور کامل ازبین ببرند.
هر دو پیتیوم و فیتوفتورا زمانی به خطرناک‌ترین نقطه‌ی خود می‌رسند که رطوبت خاک فراوان است. آن‌ها قارچ واقعی نیستند، بلکه در واقع گونه‌ای از اومیسِت (یا آب کپک) هستند و برخلاف قارچ‌های واقعی مانند ریزوکتونیا و تیلاویوپسیس، با قارچ‌کش‌های متفاوتی خنثی خواهند شد.
ریزوکتونیا
ریزوکتونیا همچنین عامل بیماری ریشه و طوقه است. قارچ ریزوکتونیا سولانی باعث بوته‌میری، پوسیدگی ریشه و طوقه، خورگی برگ‌ها و پوسیدگی ساقه‌ی بسیاری از محصولات گلخانه‌ای خواهد شد. برخلاف پیتیوم و فیتوفتورا، خاک خشک برای شیوع این بیماری مناسب است. به‌این‌دلیل، ریزوکتونیا در لایه‌ی بالایی خاک بیشتر بروز می‌یابد. این بیماری بیشتر در مراحل قلمه‌زنی و نشاکاری گیاه به مسئله‌ی قابل‌توجهی تبدیل می‌شود. وجود جراحت بر روی گیاه، که توسط حشرات یا ابزار کشاورزی ایجاد شده باشد، می‌تواند گیاه را در معرض این بیماری قرار دهد.
تیلاویوپسیس
تیلاویوپسیس باسیکولا موجب پوسیدگی ریشه و ساقه می‌شود. این قارچ می‌تواند در خاک برای سال‌ها به‌شکل کلامیدوسپور باقی بماند. گیاه مبتلاشده رنگ سیاهی به خود می‌گیرد که به همین علت به آن «پوسیدگی سیاه» گفته می‌شود. این قارچ تنوع میزبانی وسیعی میان گیاهان تزئینی و سبزیجات دارد، به‌ویژه گل بنفشه و اطلسی. پوسیدگی سیاه در خاک‌های سرد و مرطوب شدیدتر می‌شود. pH قلیایی برای رشد تیلاویوپسیس مناسب است و با در نظرگرفتن مقاومت گیاه، می‌توان با نگه‌داشتن pH خاک در حدود 5.5 از بروز آن جلوگیری کرد.
منشا عوامل بیماری‌زای ریشه
قارچ‌هایی که به سیستم ریشه گیاه حمله می‌کنند خود ساکنین طبیعی خاک هستند و بنابراین می‌توانند برای مدت نامعلومی در آن زنده بمانند. آن‌ها به‌راحتی ازطریق دستان و ابزار آلوده به خاک در میان گیاهان منتقل شوند. عوامل بیماری‌زا همچنین ممکن است در بستر گلخانه‌ها وجود داشته باشند و به‌همین‌دلیل نباید نازل یا سر لوله را برای آبیاری بر روی زمین قرار داد و همیشه باید فاصله‌ای میانشان وجود داشته باشد. وقتی محیط بدونی خاکی را با خاک زراعی می‌پوشانیم، بایستی توجه کنیم که عوامل بیماری‌زای گیاه، کِرم، حشرات و علف‌های هرز در آن رشد نکنند. دوددهی و بخاردهی برای زمین‌های بدون خاک توصیه نمی‌شوند، اما وقتی محیط بدون خاک به عوامل بیماری‌زای گیاه آلوده می‌شود، پوسیدگی ریشه می‌تواند به‌سرعت رخ دهد، زیرا میکروب دیگری در آن محیط وجود ندارد که مانع آن شود. مگس قارچ و مگس آب‌شور می‌توانند این عوامل بیماری‌زا را منتقل کنند.
کنترل بیمارهای ریشه در گلخانه
مواد گیاهی دریافتی‌تان را به‌دقت بررسی کنید و به‌دنبال علائم و نشانه‌های بیماری بگردید. از آب و کود دادن بیش‌ازحد خودداری کنید. میزان pH و EC (هدایت الکتریکی) خاک را در سطح مناسبی حفظ کنید. وجود حشرات و آفت را در گیاه کنترل کنید و علف‌های هرز داخل و خارج گلخانه را از بین ببرید. گلخانه را ضدعفونی کنید. از گلدان‌ها برای بار دوم استفاده نکنید، و اگر هم مجبور به این کار شدید حتماً آن‌ها را قبل از استفاده به‌خوبی با صابون و محلول سفیدکننده یا مواد شوینده‌ی مشابه بشویید. در همان مراحل ابتدایی کاشت، برای برخی از محصولات ممکن است به‌طور منظم به استفاده از قارچ‌کش نیاز پیدا کنید. برخی از برندهای قارچ‌کش که ترکیب مناسبی از قارچ‌کش‌های مختلف را در خود دارند، کاربرد بیشتری نیز خواهند داشت.
دیدگاه‌ها
افزودن دیدگاه