اسیدیته‌ی خاک چیست؟

pH خاک مقیاسی از خاصیت اسیدی و قلیایی خاک است. سطح pH از ۰ تا ۱۴ متغیر است. pH با مقدار ۷ خنثی است، پایین‌تر از آن اسیدی و بالاتر از آن قلیایی است. سطح pH مطلوب برای بسیاری از گیاهان بین ۵٫۵ و ۷ قرار دارد. با این حال، بعضی از گیاهان در سطوح pH خارج از این محدوده نیز رشد می‌کنند. با توجه به اینکه سطح pH بسیاری از فرآیندهای شیمیایی انجام شده در محیط خاک (به ویژه، دسترسی گیاه به مواد غذایی) را کنترل می‌کند، حفظ pH در سطوح مناسب برای گیاه و به ثمر نشستن حداکثری توان بالقوه آن ضروری است.

خاصیت اسیدی خاک

اسید ماده‌ای است که یون‌های هیدروژن (⁺H) آزاد می‌کند. بالعکس، باز ماده‌ای است که یون‌های هیدروکسیل (^-OH) آزاد می‌کند. همه اسیدها حاوی یون‌های هیدروژن هستند و قدرت اسیدی یک ماده اسیدی به درجه یونیزاسیون (آزادسازی یون‌های هیدروژن) آن ماده بستگی دارد. هرچه یون‌های هیدروژن مبادله‌ای با یون‌های اصلی خاک (Ca, Mg, K) بیشتر باشد، درجه اسیدی خاک بالاتر است.

نکته: آلومینیوم (Al) نیز در قدرت اسیدی خاک سهیم است، اما برای سادگی، در مباحث آتی عامل اسیدی خاک به H محدود خواهد شد.

pH مطلوب خاک یا بازه pH مناسب برای رشد بهینه محصول

بازه pH مناسب برای رشد بهینه محصول در گیاهان مختلف متفاوت است. بسیاری از گیاهان در سطوح pH بین ۶ تا ۷ رشد مناسبی دارند، با این حال، برخی گیاهان نیز در خاک‌هایی با اندکی خاصیت اسیدی رشد می‌کنند. خواص خاک مؤثر بر نیاز به آهک در مناطق مختلف متفاوت است. شناخت خاک و محصول در مدیریت pH خاک برای استحصال بهترین عملکرد گیاه از نظر باردهی مهم است.

اگر عناصر اصلی خاک شامل کلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم موجود در دانه‌های خاک با یون هیدروژن جایگزین شوند، خاک اسیدی خواهد شد. قدرت اسیدی خاک به وجود آمده از بارش‌های شدید سالیانه از خاک به وجود آمده تحت شرایط خشک‌سالی بالاتر است.

pH خاک به وجود آمده از بارش‌های ملایم تقریبا خنثی است. سال‌ها کشاورزی با کود شیمیایی اوره ممکن است pH خاک را به حالت اسیدی تغییر دهد. به عنوان مثال، pH خاک در کشتزارهای گندم ممکن است کمتر از ۵ شود.

بازه pH

۵٫۰ – ۵٫۵	۵٫۵ – ۶٫۵	۶٫۵ – ۷٫۰
بلوبری	جو	یونجه
سیب زمینی	گندم	شبدر
	ذرت	چغندر قند
	کتان
	بادام زمینی
	برنج
	لوبیا و سویا
	هندوانه

عوامل مؤثر بر قدرت اسیدی خاک

بارش باران

بارش باران بر قدرت اسیدی خاک مؤثر است. از ترکیب آب (H₂O) و دی‌اکسید کربن (CO₂) یک اسید ضعیف به نام کربنیک اسید (H₂CO₃) به وجود می‌آید. این اسید ضعیف یونیزه می‌شود و هیدروژن (⁺H) و بی‌کربنات (HCO₃) آزاد می‌کند. یون‌های هیدروژن آزادشده با یون‌های کلسیم موجود در ترکیب خاک جایگزین شده و به اسیدی شدن خاک منجر می‌شوند. یون‌های کلسیم آزاد شده (⁺⁺Ca) با یون‌های بی‌کربنات ترکیب می‌شوند و کلسیم بی‌کربنات می‌سازند. این ترکیب در آب حل و به صورت محلول در آب از خاک خارج می‌شود و در نتیجه، خاصیت اسیدی خاک را افزایش می‌دهد.

کودهای نیتروژنی

سطح نیتروژن موجود در خاک بر pH خاک مؤثر است. منابع نیتروژن –کودها و حبوبات- حاوی آمونیوم هستند. آمونیوم خاصیت اسیدی خاک را افزایش می‌دهد مگر اینکه یون‌های آمونیوم مستقیما توسط گیاه جذب شوند. هر چه میزان استفاده از کودهای نیتروژنی بیشتر باشد، میزان افزایش خاصیت اسیدی خاک بالاتر است. آمونیوم در خاک به نیترات تبدیل می‌شود (نیتروفیکاسیون) و یون‌های H آزاد می‌کند. به ازای هر کیلو نیتروژن (به صورت آمونیوم) در حدود ۱٫۸ کیلو کربنات کلسیم خالص برای خنثی کردن خاصیت اسیدی نیاز است. افزون بر این، نیترات حاصل با یون‌های مثبت مانند کلسیم، منیزیم و پتاسیم قابل ترکیب است و به صورت محلول از روی خاک به زیر خاک منتقل می‌شود. با حذف این یون‌ها و جایگزینی آن‌ها با یون‌های H خاصیت اسیدی خاک افزایش می‌یابد.

گیاهان

حبوباتی مثل لوبیا سویا، یونجه و شبدر تمایل بیشتری به جذب آنیون‌ها دارند. بنابراین، برای حفظ تعادل الکتروشیمیایی در بستر یون‌های H از ریشه گیاه آزاد می‌شود و در نتیجه، خاصیت اسیدی خاک افزایش می‌یابد.

قدرت اسیدی بستر زیرین خاک

حتی اگر pH خاک تا عمق ۱۵ سانتی‌متری آن نیز بالای ۶ باشد، ممکن است خک زیرین به شدت اسیدی باشد. اگر pH خاک زیرین به زیر ۵ برسد، انحلال‌پذیری آلومینیوم و منگنز در خاک افزایش می‌یابد و در اکثر موارد به عنوان سمی در مقابل رشد گیاه عمل می‌کنند. کتان و تا حدی لوبیا و سویا مثال‌هایی از محصولاتی هستند که به وجود بیش از حد آلومینیوم در بستر خاک حساسند و ثمر آن‌ها در شرایط بالا بودن خاصیت اسیدی خاک زیرین کاهش می‌یابد. اگر مناطق خالی از گیاه در مزرعه شما دیده می‌شود، از خاک زیرین نمونه‌برداری کنید. اگر pH خاک به شدت اسیدی باشد (زیر ۵٫۲) باید در پاییز آینده به آن آهک اضافه کنید و در عمیق‌ترین حد ممکن شخم بزنید.