چرا مرکبات و درختان همیشه‌سبز در بهار کاشته می‌شوند؟

بهترین زمان توصیه‌شده برای کاشت همه درختان و گیاهان همیشه‌سبز از جمله مرکبات، فصل بهار و در درجه دوم اوایل پاییز است. بسیاری از باغبانان تازه‌کار می‌پرسند که چرا اینگونه است؟

درختان و گیاهان همیشه‌سبز برگ‌های خود را در تمام طول سال حفظ می‌کنند. برگ‌های آنها در پاییز نمی‌ریزند و در زمستان مانند درختان و گیاهان برگ‌ریز برهنه نمی‌شوند.

دلیل کاشت درختان همیشه‌سبز در بهار یا اوایل پاییز بر اساس میزان تعریق گیاه، رشد ریشه و آب و هوا است.

تعریق چیست؟

گیاهان از طریق منافذ برگ‌های خود که باز می‌شوند تا دی‌اکسیدکربن را برای فتوسنتز جذب کنند، تنفس می‌کنند. در طی این فرآیند، رطوبت درون برگ‌ها نیز خارج می‌شود.

تعریق، دفع بخار آب از طریق منافذ تنفسی (معروف به روزنه) است که معمولاً در سطح زیرین برگ‌ها قرار دارند. هنگامی که آب از طریق برگ‌ها دفع می‌شود، ریشه‌ها آب را از خاک اطراف می‌گیرند تا جایگزین شود.

عوامل زیر بر میزان تعریق تأثیر می‌گذارند:

• دما: دمای بالا تبخیر و خروج آب از برگ را تسریع می‌کند. ظرفیت نگهداری آب در هوا با افزایش دما به شدت افزایش می‌یابد که منجر به از دست دادن بیشتر آب از طریق برگ‌ها می‌شود.
• رطوبت نسبی: رطوبت نسبی (RH) هوا مقدار بخار آبی است که هوا می‌تواند در خود نگه دارد. میزان RH هوای درون برگ نزدیک به ۱۰۰٪ است، درست مانند هوای بیرون در یک روز بارانی، از رطوبت اشباع شده است. اگر سطح رطوبت هوای اطراف کمتر باشد، شیبی ایجاد می‌شود که باعث حرکت آب از داخل برگ با رطوبت بالا به سوی هوای خشک‌تر اطراف می‌شود. هرچه میزان RH کمتر باشد، رطوبت کمتری در هوا وجود دارد و خشک‌تر است که باعث می‌شود آب با سرعت بیشتری از برگ خارج شود.
• باد: جریان هوا لایه رطوبت اطراف برگ، یعنی لایه بخار آب روی سطح برگ‌ها، را کاهش می‌دهد. هوای مرطوب اطراف برگ‌ها با هوای کمتر مرطوب جایگزین می‌شود و باعث افزایش سرعت انتشار رطوبت از برگ به هوای اطراف می‌شود.
• شدت نور: نور باعث باز شدن روزنه‌ها (منافذ تنفسی در سطح زیرین برگ) می‌شود تا دی‌اکسیدکربن بیشتری برای فرآیند فتوسنتز وابسته به نور وارد برگ شود. هنگامی که روزنه‌ها بازتر شوند، جذب دی‌اکسیدکربن از هوای اطراف افزایش می‌یابد، اما اتلاف آب از طریق برگ نیز بیشتر می‌شود.

اگر به دلیل خشکی خاک، ریشه‌ها نتوانند آب جذب کنند، خود ریشه‌ها آسیب می‌بینند، به دلیل شرایط هوایی گرم و باد شدید، رطوبت از طریق برگ‌ها سریع‌تر از جایگزین شدن از طریق ریشه از دست می‌رود، در نتیجه، جریان آب درون گیاه مختل و گیاه پژمرده می‌شود. در درختان مرکبات، علائم به راحتی قابل تشخیص‌اند: برگ‌های این درختان پیچ می‌خورند.

چرا درختان همیشه‌سبز در بهار و پاییز کاشته می‌شوند، نه تابستان یا زمستان؟

وقتی گیاه یا درختی در مکانی جدید کاشته می‌شود، بزرگترین خطری که برای بقا با آن مواجه است، کمبود آب است.

یکی از راه‌هایی که گیاهان با شرایط خشکی کنار می‌آیند این است که انرژی خود را برای رشد به سیستم ریشه‌شان هدایت می‌کنند و ریشه‌ها را گسترش می‌دهند تا به آب بیشتری برسند.

به طور کلی، گیاهان در طول فصول گرم‌تر رشد می‌کنند و در فصول سردتر رشد آنها کند یا کاملاً متوقف می‌شود و به خواب می‌روند.

کاشت بهاره

در بهار، هوا به تدریج گرم می‌شود و نسبتاً معتدل است، بنابراین گیاهان در مرحله رشد هستند و می‌توانند ریشه‌ها را گسترش دهند تا به مواد مغذی و آب بیشتری برای رشد خود دسترسی پیدا کنند. در تمام این فصل، گیاهان برای مقابله با شرایط سختی که تابستان می‌تواند به همراه داشته باشد، آماده می‌شوند. بنابراین، بهار فصل ایده‌آلی برای کاشت گیاهان همیشه‌سبز است.

کاشت تابستانه

در تابستان، شرایط آب و هوایی می‌تواند بسیار گرم و سخت شود. در یک روز بسیار گرم با بادهای شدید، میزان تعریق گیاه بسیار زیاد می‌شود. اگر گیاه تازه کاشته شده زمان رشد کافی برای استقرار و گسترش سیستم ریشه خود نداشته باشد، دسترسی آن به آب محدود می‌شود که در هوای بسیار گرم، ممکن است منجر به تنش خشکی یا بدتر از آن شود و گیاه به طور کامل خشک شود و از بین برود.

مگر اینکه باغبان بسیار هوشیار باشد و در صورت نیاز آب اضافی و حتی حفاظی در برابر باد فراهم کند، وگرنه گیاه جدید ممکن است قادر به مقابله نباشد. در گلخانه‌های پرورشی، گیاهان و درختان در گلدان ممکن است در طول موج گرمای شدید تا سه بار در روز آبیاری شوند!

از نظر فنی، کاشت گیاهان جدید در باغ در تابستان امکان‌پذیر است، به شرطی که روزی یک بار یا حتی بیشتر تحت نظارت باشند، آبیاری مکرر باشد و از سایه‌بان برای کاهش شدت باد استفاده شود.

یکی از غم‌انگیزترین مواردی که اغلب رخ می‌دهد این است که تازه‌کاران بی‌حوصله خواهان یک «باغ فوری» هستند و پول زیادی را برای گیاهان و درختان رشدکرده و بزرگ خرج می‌کنند و در مقابل در نصب تجهیزات آبیاری اتومات و استخدام باغبان برای کاشت در اواسط تابستان مضایقه می‌کنند، سپس شاد و خوشحال به تفریحات تابستانی خود می‌پردازند. به زودی پس از چند روز متوالی بسیار گرم، این کار به یک اشتباه گران‌قیمت تبدیل می‌شود!

گیاهان و درختان بزرگ‌تر برای مدت طولانی‌تری رشد کرده‌اند و پیرتر هستند، بنابراین، شاخ و برگ‌های بیشتری دارند و می‌توانند رطوبت بسیار بیشتری را از دست بدهند. اما سیستم ریشه آنها در فضای کوچکی به اندازه یک گلدان متمرکز بوده است و تا زمانی که ریشه بزرگ‌تر شود و بتواند به آب بیشتری برسد، فقط می‌تواند به همان اندازه گلدان به آب دسترسی داشته باشد. به طور معمول، آنها نسبت به گیاهان جوان با شاخ و برگ‌های کمتر که سیستم ریشه گسترده‌تری نسبت به اندازه تاج خود دارند، انعطاف‌پذیری کمتری دارند.

به زبان ساده، کاشت اواسط تا اواخر تابستان تنها در صورتی امکان‌پذیر است که آماده باشید و در طول فصل دائماً از گیاهان خود مراقبت کنید تا دوره گرما بگذرد و روزها خنک شوند.

کاشت اوایل پاییز

در اوایل پاییز، هوا هنوز نسبتاً گرم است، بنابراین گیاهان همچنان در حال رشد هستند، اما این آب و هوای معتدل به تدریج سردتر می‌شود که خطر روزهای ناگهانی و غیرمنتظره بسیار گرم که در بهار رخ می‌دهند و به درختان آسیب می‌زنند را از بین می‌رود.

هر گیاهی که در این زمان کاشته شود، کل این فصل و کل فصل بهار بعد (6 ماه) را تا قبل از اولین تابستان خود فرصت دارد. به این ترتیب، گیاهان نسبت به شرایط سخت تابستان مقاوم می‌شوند. این زمانی ایده‌آل برای کاشت گیاهان همیشه‌سبز است و دومین زمان مناسب برای کاشت محسوب می‌شود.

کاشت زمستانه

در زمستان، گیاهان برگ‌ریز برگ‌های خود را از دست داده‌اند و در خواب هستند، آنها کل این فصل را به خواب می‌روند. بدون برگ، رطوبت خود را از دست نمی‌دهند. این فصل اوج خرید و کاشت درختان برگ‌ریز و درختچه‌ها است! آنها در باغ کاشته می‌شوند و تا زمانی که خاک در بهار گرم شود، در خواب می‌مانند، سپس برگ جدید می‌دهند و رشد را از سر می‌گیرند.

در مقابل، گیاهان همیشه‌سبز برگ‌های خود را در زمستان حفظ می‌کنند. هنگامی که برگ‌ها در معرض نور شدید قرار می‌گیرند، روزنه‌ها (منافذ تنفسی در سطح زیرین برگ) باز می‌شوند و دی‌اکسیدکربن را برای فتوسنتز وارد می‌کنند، اما رطوبت برگ نیز از دست می‌رود.

در طول زمستان، معمولاً در آب و هوای خنک و معتدل بارندگی بیشتر است، بنابراین هر مقدار دفع رطوبت از برگ‌ها از طریق خاک مرطوب جبران می‌شود، البته به نظر بسیاری از تازه‌کاران چنین است. ممکن است در زمستان به مدت یک هفته باران نبارد و درختان و گیاهان همیشه‌سبز تحت تأثیر بادهای سرد و خشک قرار گیرند که میزان تعریق (از دست دادن آب) را به شدت افزایش می‌دهد.

متأسفانه، در زمستان، رشد گیاه به سرعت کند می‌شود، بنابراین ریشه‌ها نمی‌توانند برای یافتن آب بیشتر رشد کنند. علاوه بر این، نیتروژن خاک، ماده مغذی که باعث رشد سبزیجات برگدار می‌شود، به دلیل دمای پایین خاک در دسترس گیاهان نیست.

اگر یک درخت همیشه‌سبز در زمستان در باغ کاشته شود، سیستم ریشه آن بزرگ‌تر از گلدانی که در آن بوده نخواهد شد و به احتمال زیاد در کل زمستان تا زمانی که خاک در بهار گرم شود، همین‌طور باقی می‌ماند. چنین نهال کوچکی فقط می‌تواند به آب ناحیه‌ محدودی از خاک به اندازه گلدان دسترسی پیدا کند. اگر فقط از این آب کم که در دسترس است استفاده کند، شروع به خشک شدن می‌کند.

از نظر فنی، کاشت یک گیاه یا درخت همیشه‌سبز مانند مرکبات در زمستان امکان‌پذیر است، به شرطی که با آن به گونه‌ای رفتار شود که انگار هنوز در گلدان است و به همان دفعات آبیاری شود، یعنی تا سه بار در هفته در دوره‌های خشک زمستان. گیاهان همیشه‌سبز در این دوره رشد نمی‌کنند، بنابراین این سؤال مطرح می‌شود که چرا تا زمان کاشت در بهار آنها را در گلدان نگه نداریم؟

دو علت متداول از بین رفتن درختان مرکبات این است که یا در تابستان و یا در زمستان کاشته می‌شوند و سپس از لحاظ آبیاری سهل‌انگاری می‌شود. دلیل دیگر، کاشت مرکبات کوتوله در گلدانی بسیار بزرگ در زمستان است که سیستم ریشه نمی‌تواند رشد کند تا آب اضافی موجود در خاک گلدان را بگیرد، بنابراین غرقاب می‌شود و ریشه‌ها می‌پوسند. به همین ترتیب، زیرگلدانی که دائماً پر از آب می‌ماند همان عواقب ناگوار را خواهد داشت.

با درک نحوه عملکرد گیاهان در فصول مختلف سال، می‌بینیم که چرا بهار و اوایل پاییز زمان‌های مناسب کاشت درختان همیشه‌سبز و درختان برگ‌ریز هستند و اینکه چرا می‌توان درختان برگ‌ریز را در زمستان بدون هیچ مشکلی کاشت.