پروژه‌ی عملی درمان حاشیه خشکی درختان پسته

درخت پسته اهلی (Pistacia Vera) متعلق به تیره (Anacardiaceae) است. جنس Pistacia دارای ۱۱ گونه است. درخت پسته دارای برگ‌های مرکب شانه‌ای بوده و درخت پسته دو پایه است و برای تولید میوه به وجود هر دو درخت نر و ماده نیاز است. درخت پسته برگ ریز بوده، در پائیز خزان نموده و زمستان را در خواب می‌گذراند .

نام این درخت در پارسی قدیم پیستاکا و در پارسی میانه یا پهلوی پیستاک بوده است. و در پارسی امروز پسته تلفظ می‌شود. مهمترین ارقام پسته در ایران عبارتند از: اوحدی، کله قوچی، اکبری، احمد آقائی، ممتاز، بادامی زرند، شاه پسند، سفید پسته نوق، خنجری دامغان و قزوینی. در حال حاضر سطح زیر کشت پسته در ایران بیش از ۳۶۰هزار هکتار می‌باشد. استان‌های پسته‌خیز عبارتنداز: کرمان، یزد، خراسان رضوی و جنوبی، فارس، سمنان، سیستان و بلوچستان، قزوین، مرکزی، اصفهان و قم می‌باشند. بهترین خاک‌ها برای کاشت درخت پسته خاک‌های لیمونی سبک یعنی شن و رس می‌باشد. پسته یکی از مهمترین اقلام صادراتی ایران است. درخت پسته از ۷-۹ سالگی به بار می‌نشیند و می‌تواند دمای ۴۵ درجه بالای صفر و ۲۵ درجه زیرصفر را تحمل کند. این گیاه در برابر خشکی و کم آبی مقاوم نیز است. برای داشتن حداکثر محصول میزان حداکثری رطوبت نسبی بایستی کمتر از ۳۵% باشد. ریشه‌زائی درخت پسته محوری و عمودی بوده و قدرت تولید ریشه فرعی در درخت پسته ضعیف است.

شروع پروژه

در مرداد ماه سال ۱۳۹۳ پیرو تماس‌های ایجاد شده توسط تعدادی از باغداران و کشاورزان منطقه کاشمر و فیض آباد استان خراسان رضوی، کارشناسان برای بررسی دقیق‌تر موضوع به منطقه اعزام شده‌اند. بعد از بازدیدهای میدانی از مناطق مختلف واقع در این استان که با کشت پسته در ارتباط بودند نتایج زیر حاصل گردید:

شوری شدید خاک‌های زراعی

به دلیل شرایط خاص اقلیمی (نیمه بیابانی – بیابانی) خاک‌های زراعی این منطقه به شدت شور و تقریباً غیرقابل کشت بود. بالا بودن Ec و pH آب‌های منطقه، استفاده از کودهای شیمیائی تک عنصره، نبود بارش‌های مناسب مخصوصاً در فصول سرد سال، آبیاری نامتناسب و کم به دلیل بحران آبی حاکم در منطقه و... دست در دست هم داده و شرایط خاک‌های زراعی را به بدترین شکل ممکن درآورده بودند.

از بین رفتن قسمت اعظم از مواد ارگانیک خاک های زراعی

به دلیل شرایط بسیار نامطلوب آبی–زراعی مهمترین و ارزشمندترین مواد خاک‌های زراعی که همان مواد ارگانیک هستند کم کم در حال از بین رفتن، آن هم به صورت تجدید ناپذیر بودند. ضعف شدید در درختان کهن سال پسته که دارای ریشه‌ی نسبتاً قوی و گسترده‌ای هستند، کاهش شدید میزان باردهی به نحوی که درختان پسته 1 سال بارده و 1 سال بدون بار بودند، خشک شدن بی‌دلیل درختان جوان و چندین عامل دیگر خود گواه بر این مدعا بود.

فقر عناصر غذائی در خاک

خاک‌های زراعی به هیچ عنوان توان تامین مواد غذائی مورد نیاز درختان پسته را نداشته و عمدتاً نیاز به کوددهی متناوب برای امکان برداشت میوه مشاهده می‌شد که غالباً در این موارد نیز به دلیل استفاده نامتناسب از کودهای نامتناسب نه تنها جوابدهی مناسب ایجاد نمی‌شد بلکه شرایط خاک‌های زراعی و درختان را بدتر می‌کرد.

حاشیه خشکی

کارشناسان مجموعه در بررسی‌های میدانی خود با مشکل عدیده‌ای بنام حاشیه خشکی مواجه شدند. این بیماری بسیار خطرناک نه تنها باردهی که اساس امکان کشت و کار و کاشت درختان پسته را تهدید می‌کند. از جمله عواملی که در پیداش این مشکل نقش ایفاء می‌کنند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ضعف شدید در سیستم ریشه‌ی درختان پسته
• از بین رفتن توان جذب مواد از ریشه
• افزایش Ec و pH خاک و آب
• استفاده‌ی بی‌رویه و نادرست از کودهای نامتناسبی همچون اوره در این کشت‌ها
• نماتد و ...

کاهش شدید میزان باردهی و ضررده بودن کشت

متاسفانه به دلیل کاهش روزافزون میزان باردهی و از بین رفتن درختان مثمر نه تنها هیچگونه سودی عاید باغدار نمی‌شد بلکه به دلیل متناوب بودن ضرر در سال‌های متوالی کشت بجای سود یا حداقل تامین هزینه‌های جاری خود تبدیل به یک کشت ضررده شده بود.

افزایش میزان استفاده از سموم و کاهش کارائی آنها در مقابله با عوامل بیماریزا

به دلیل ضعیف‌تر شدن هر روزه‌ی درختان، بدتر شدن اوضاع محیطی و آب و هوائی قدرت و شدت عوامل بیماری‌زا هر روزه در حال افزایش و اثربخشی و قدرت مقابله درختان پسته هر روز در حال کم شدن است. با ادامه این روند نه تنها درختان پسته از گزند عوامل بیماری‌زا مصون نخواهند بود بلکه به مرور زمان اصل امکان کشت درختان پسته به خطر افتاده و باغات از درختان پسته خالی خواهند شد.

راه کارهای مقابله با مشکلات ذکر شده در بالا

حاشیه خشکی

کارشناسان شرکت بعد از انجام مطالعات و جمع‌بندی نتایج حاصله از بازدیدهای میدانی به این نتیجه رسیدند که بهترین کار برای مواجه با عارضه‌ی حاشیه خشکی درختان پسته، استفاده از چندین ماده کودی و اصلاح سیستم کوددهی در درختان مبتلاست. گروه فنی شرکت برای جامعه‌ی عمل پوشاندن به این مهم اقدام به ابداع روشی بنام تشتکی نمودند. در این روش مقدار مشخصی از مواد با مقدار مشخصی از آب مخلوط شده و در پای درخت ریخته می‌شود. بلافاصله بعد از این کار آبیاری انجام می‌گیرد. در این روش ابدائی اولاً میزان مواد کودی مصرفی قابل کنترل بوده و از هدر رفت آنها جلوگیری می‌شود، ثانیاً این مواد بصورت همگن و یکنواخت در دسترس درختان قرار می‌گیرند. در سیستم‌های آبیاری سنتی (غرق آبی) که امکان کنترل دقیق میزان آب ورودی وجود ندارد استفاده از این روش می‌تواند در کنترل میزان مواد کودی مصرفی و افزایش میزان جوابگیری بسیار کارا باشد.

روش انجام

مقادیر مشخص در جدول زیر در ۴۰۰ لیتر آب ریخته شده بسته به سن و سال و جسه‌ی درخت پسته از ۲۰ تا ۴۰ لیتر به ازای هر درخت، در پای درخت و داخل تشتک ایجاد شده ریخته می شود. این کار در فواصل زمانی مشخص شده باید تکرار شود. ضمناً به همراه این روش (تشتکی) باید طبق جداول زیر در زمان‌های مشخص شده از محلول پاشی نیز استفاده شود. استفاده از محلول پاشی و تشتکی بصورت همزمان باعث تاثیر سریع و بلند مدت در درختان پسته از یک طرف و تامین احتیاجات کودی درختان از طرف دیگر می‌شود.

برنامه کودی درختان پسته برای درمان حاشیه خشکی

مرحله‌ی اول (محلول پاشی)

مرحله‌ی دوم ریشه‌ای (تشتکی)

مرحله‌ی سوم (محلول پاشی)

مرحله‌ی چهارم ریشه‌ای (تشتکی)

مرحله‌ی پنجم (محلول پاشی)