نحوه تشخیص، درمان و پیشگیری از آنتراکنوز

ضایعات قهوه‌ای یا سیاه روی برگ‌ها، ساقه‌ها، گل‌ها، میوه‌ها و سایر قسمت‌های گیاه ممکن است علائم آنتراکنوز باشد. اما همه آنتراکنوزها به طور یکسان ایجاد نمی‌شوند. اصطلاح آنتراکنوز به گروهی از بیماری‌های قارچی گفته می‌شود که می‌تواند طیف گسترده‌ای از گونه‌های گیاهی، درختان و همچنین درختچه‌ها، گیاهان زینتی و خوراکی و همچنین محصولات زراعی باغی را مبتلا کند. اگرچه علائم مشابه هستند اما قارچ‌های ایجاد کننده‌ی این بیماری از میزبانی به میزبان دیگر متفاوت هستند.

در اینجا مروری بر برخی از رایج‌ترین انواع آنتراکنوز ارائه شده است.

آنتراکنوز روی درختان برگریز

درختان سایه‌داری که معمولاً مبتلا به آنتراکنوز می‌شوند زبان گنجشک، زغال‌اخته، نارون، گردوی گرمسیری، افرا، بلوط، چنار و گردو هستند. قارچ‌های مبتلا کننده معمولاً از خانواده‌ی Gnomoniaceae هستند که بسته به گونه‌ی درخت متفاوت هستند.

آنتراکنوز می‌تواند قبل از اینکه هیچ برگی روی درخت رشد کرده باشد، جوانه‌های درخت را در اوایل فصل مبتلا کند. هنگامی که جوانه‌ها یا نوک شاخه‌ها به این علت می‌میرند، ممکن است مانند آسیب سرما به نظر برسد که می‌تواند تشخیص آنتراکنوز در این مرحله را دشوار کند.

تشخیص علائم آنتراکنوز پس از برگ دادن درخت آسان‌تر می‌شود. لکه‌های مرده‌ی تیره یا قهوه‌ای کوچک به شکل دایره یا نامنظم روی برگ‌ها، حاشیه‌ها و نوک برگ مرده و لکه‌های مرده‌ی بزرگ در امتداد رگبرگ‌ها یا بین رگبرگ‌ها مشاهده می‌شود.

وقتی درخت در اوایل فصل به شدت آلوده شده است، ممکن است برگ‌ها دچار اعوجاج و چروکیدگی شوند و زودرس از شاخه بیافتند. گاهی اوقات برگ‌ها بعد از افتادن دوباره رشد می‌کنند. علائم دیگر، شاخه‌های مرده‌ی قطع شده با مناطقی از پوست زیرین است.

برای تشخیص آنتراکنوز، با ذره‌بین نگاهی به زیر برگ‌های آلوده بیاندازید. ساختارهای میوه دهنده‌ی قارچی را مشاهده می‌کنید که مانند جوش، به خصوص در امتداد رگبرگ‌ها بیرون زده‌اند. ساختارهای میوه دهنده‌ی مشابهی در نوک شاخه‌های مرده وجود دارد.

آنتراکنوز در ساقه‌ها، شاخه‌ها و برگ‌های آلوده در زمستان زنده می‌ماند. باد در بهار عوامل بیماری‌زا را به برگ‌ها و شاخه‌های جوان انتقال می‌دهد که هاگ‌های جدیدی را در آنجا شکل می‌دهند. سپس این هاگ‌ها با باد یا آب حرکت می‌کنند و به شاخ و برگ‌های همسایه منتقل می‌شوند و آن را آلوده می‌کنند و به همین ترتیب چرخه‌ی بیماری را ادامه می‌دهند.

هوای سرد بهاری با درجه حرارت بین ۱۰ تا ۱۳ درجه‌ی سانتی‌گراد به طور خاص برای گسترش بیماری مساعد است.

آنتراکنوز روی گل رز

Sphaceloma rosarum که قارچ عامل آنتراکنوز در گل رز است، با قارچ‌های عامل آنتراکنوز در درختان متفاوت است.

علائم مشخصه‌ی این بیماری لکه‌های کوچک بنفش مایل به قرمز یا ضایعاتی روی رگبرگ‌ها است. لکه‌ها با گذشت زمان حاشیه‌های قهوه‌ای نازک پیدا می‌کنند. سپس خاکستری می‌شوند و بافت از هم پاشیده می‌شود و سوراخ‌های کوچک گلوله مانندی در برگ‌ها باقی می‌ماند. برگ‌ها نیز زرد و پژمرده می‌شوند و در نهایت می‌افتند.

برای تمایز آنتراکنوز از یکی دیگر از بیماری‌های گل رز به نام لکه‌ی سیاه که باعث از بین رفتن برگ‌ها می‌شود، نگاه دقیقی به ضایعات بیندازید. ضایعات آنتراکنوز لبه‌های مشخصی دارند در حالی که ضایعات لکه‌ی سیاه لبه‌های مبهم و نامنظمی دارند.

نی و ساقه‌ی گل رز نیز علاوه بر برگ‌ها می‌تواند آلوده شود. این قارچ آفت‌هایی ایجاد می‌کند که ساقه را قطع می‌کند و به معنای واقعی کلمه آن را تا حد مرگ خفه می‌کند. خشکیدن معمولاً از نوک ساقه‌ها شروع می‌شود و به سمت مرکز گیاه حرکت می‌کند.

گل رز کوهی، وحشی و خوشه‌ای و همچنین برخی دورگه‌ها و درختچه‌ها بیشتر مستعد آنتراکنوز هستند.

نحوه‌ی کنترل آنتراکنوز روی درختان و گل رز

خبر خوب این است که حتی وقتی که درخت یا گل رز به شدت به آنتراکنوز آلوده شده است در اثر آن نمی‌میرد. اما بخاطر داشته باشید که آنتراکنوز گیاه را ضعیف کرده و بیشتر مستعد ابتلا به سایر بیماری‌ها، آسیب سرما، فشارهای محیطی مانند خشکسالی و دمای شدید و آسیب حشرات می‌کند. به همین دلیل مهم است که بیماری در مراحل اولیه کنترل شود.

مراقب گل رز خود باشید. با پیشرفت آنتراکنوز، ضایعات به سوراخ‌های کوچک گلوله مانندی تبدیل می‌شوند که به راحتی با آسیب حشرات اشتباه گرفته می‌شوند و احتمالاً به طور نادرست درمان می‌شوند.

طبق معمول بهداشت خوب اولین خط دفاعی شما است. در پاییز تمام برگ‌های افتاده از درختان و گل رز آلوده را جمع‌آوری کنید و به طور مطمئن از بین ببرید. با این کار هاگ‌های آنتراکنوز جایی برای زنده ماندن در طول زمستان نخواهند داشت. هر شاخه و برگ و آلوده‌ای را جدا کنید و در فاصله‌ی بین برش‌ها تمام ابزار را با محلول ۱۰٪ وایتکس (یک قسمت وایتکس به نه قسمت آب) ضدعفونی کنید تا از انتشار قارچ بر روی همان درخت یا درختان دیگر جلوگیری شود.

بهداشت ابزار در پرورش گل رز به هدف چیده شدن اهمیت ویژه‌ای دارد، بنابراین هنگام جابجایی از گل رزی به گل رز دیگر برای جلوگیری از شیوع بیماری از ضدعفونی شدن ابزار خور اطمینان حاصل کنید. قسمت‌های آلوده‌ی گیاهان را به طور مطمئن بسوزانید یا دور بریزید.

قارچ‌کش‌های حاوی کلروتالونیل و مس می‌تواند به عنوان پیشگیری کننده استفاده شود. این موارد در مورد درختان فقط هنگامی که آلودگی شدید است و هر سال برگشت می‌کند و منجر به خشک شدن شاخه‌های زیادی می‌شود توصیه می‌شود. قارچ‌کش باید در اوایل بهار در شکاف جوانه‌ی درخت اعمال شود و به صورت هفتگی یا دو بار در هفته تکرار شود تا زمانی که دمای میانگین روزانه به طور ثابت بالاتر از ۱۵ درجه‌ی سانتی‌گراد شود. گل رز نیز می‌تواند با قارچ‌کش‌های حاوی مس، گوگرد یا کلروتالونیل درمان شود. دستورالعمل سازنده را برای فاصله‌ی تکرار و مقدار ماده‌ی اعمال شده رعایت کنید.

آنتراکنوز مانند تمام قارچ‌ها در شرایط مرطوب رشد می‌کند. اگرچه نمی‌توانید آب و هوا را تغییر دهید اما می‌توانید با گذاشتن فضای وسیع بین گل‌های رز و همچنین هرس کردن منظم و مناسب، گردش هوای خوب را تضمین کنید. هر دو روش به خشک شدن سریع شاخ و برگ پس از شبنم و باران کمک می‌کنند. همچنین هنگام آب دادن فقط ریشه‌ها را آب بدهید و از خیس شدن شاخ و برگ جلوگیری کنید تا احتمال انتشار قارچ کاهش یابد.

آنتراکنوز روی گیاهان خوراکی

آنتراکنوز می‌تواند در محصولات باغی، میوه‌های کوچک و درختان میوه‌ی گرمسیری نیز بروز کند، و برداشت محصول همه‌ی این موارد ممکن است به میزان قابل توجهی کاهش یابد.

آنتراکنوز گوجه فرنگی، بادمجان و فلفل توسط گونه‌های قارچ Colletotrichum و معمولاً Colletotrichum coccodes ایجاد می‌شود.

آنتراکنوز گوجه فرنگی عمدتاً در میوه‌های ترشیده رخ می‌دهد. لکه‌های کوچک، دایره‌ای و زیرپوستی غالباً در حلقه‌های هم‌مرکز در گوجه فرنگی دیده می‌شود. لکه‌ها پس از بزرگتر شدن به هم پیوسته و لکه‌های بزرگی را شکل می‌دهند که اغلب شروع به ترشح می‌کنند.

خیار، هندوانه، ملون‌های خاصی مانند طالبی، و گاهی اوقات کدوتنبل نیز می‌تواند آنتراکنوز بگیرد. این بیماری در اعضای خانواده‌ی خیار توسط قارچ دیگری به نام Colletotrichum orbiculare ایجاد می‌شود.

قارچ می‌تواند برگ‌ها، ساقه‌ها، گلبرگ‌ها و میوه‌های کدو را آلوده کند. علائم این بیماری متنوع است و اغلب شبیه سایر بیماری‌های شاخ و برگ مانند آتشک، لکه‌ی برگ، سفیدک کرکی و سفیدک سطحی است که می‌تواند تشخیص آن را دشوار کند. نام این بیماری - آنتراکنوز به معنای «بیماری زغال» است - می‌تواند سرنخ‌هایی به شما بدهد که دنبال چه چیزی بگردید: لکه‌های تیره روی برگ، ساقه‌برگ، ساقه و میوه که اغلب زیرپوستی هستند و بعداً به هم می‌پیوندند.

علائم آنتراکنوز انگور که توسط قارچ Elsinoe ampelina ایجاد می‌شود به صورت لکه‌های کوچک دایره‌ای مایل به قرمز شروع می‌شود و می‌تواند در همه‌ی قسمت‌های گیاه ظاهر شود اما بیشتر در شاخه‌های جوان و انگور مشاهده می‌شود. بعداً این لکه‌ها به ضایعات زیرپوستی که به هم می‌پیوندند، تبدیل می‌شوند.

آنتراکنوز تمشک‌های سیاه، بنفش و قرمز و همچنین شاه‌توت ناشی از قارچ Elsinoe veneta است. مانند انگور با لکه‌های کوچک و اغلب زیرپوستی مایل به قرمز شروع می‌شود و به تدریج به هم می‌پیوندند و در مرکز خاکستری می‌شوند که نتیجه‌ی آن نام مستعار «پوست خاکستری» برای این بیماری است. نتیجه‌ی این بیماری تمشک‌های ناقص تغییرشکل یافته است و نی‌ها اغلب می‌میرند.

درختان میوه‌ی گرمسیری مانند انبه نیز از آنتراکنوز در امان نیستند. قارچ Colletotrichum gloeosporioides می‌تواند انبه، موز، آووکادو، پاپایا و پشن فروت را آلوده کند.

الگوی بیماری در انبه شبیه آنتراکنوز در سایر گیاهان است. همه این موارد با لکه‌های کوچک معمولی آغاز می‌شود که به هم می‌پیوندند و ضایعات بزرگتر را شکل می‌دهند که در نهایت تبدیل به نواحی مرده در میوه، برگ و گل‌ها می‌شوند. اگر میوه‌ها قبل از ترشیدن نیفتند، لکه‌های تیره‌ی بزرگی دارند که از سطح فراتر می‌روند و منجر به گندیدگی کل میوه می‌شوند.

نحوه‌ی کنترل آنتراکنوز روی گیاهان خوراکی

مشابه درختان زینتی و گل رز، بهترین راه مقابله با آنتراکنوز روی گیاهان خوراکی، کنترل و پیشگیری با دنبال کردن اقدامات خوب باغبانی است.

با گرفتن دانه‌ها، نهال‌ها و گیاهان سالم از منبع معتبر و قابل اطمینان شروع کنید.

به عنوان بخشی از چرخش سالانه‌ی گیاهان در باغ خود، هیچ عضوی از همان خانواده مانند گوجه فرنگی، فلفل، بادمجان و سیب زمینی یا خیار، ملون، هندوانه، کدو و کدوتنبل را حداقل دو سال پشت سر هم در همان مکان کشت ندهید.

آنتراکنوز در شرایط شرجی و رطوبت به خوبی منتشر می‌شود بنابراین از آب دادن به صورت آب‌پاشی خودداری کنید و گردش هوای خوبی را از طریق فاصله‌ی مناسب بین گیاهان، حذف علف‌های هرز و هرس منظم فراهم کنید.

در پاییز تمام قسمت‌های بیمار گیاه و بقایای آن را از باغ و اطراف توت و گیاهان انگور و درختان میوه جدا کنید و به صورت مطمئن دور بریزید تا احتمال زنده ماندن قارچ در طول زمستان کمتر شود.

از آنجا که آنتراکنوز بسته به قارچ عامل و گیاه میزبان انواع فراوانی دارد، بهتر است برای تشخیص صحیح، از کارشناسان آفات گیاهی کمک بگیرید.