فروت ست چیست؟ گل‌دهی و تشکیل میوه درختان میوه

به‌طور کلی درختان میوه برای تنظیم سیکل رشد خود در طول سال به ساعات سرد معینی نیاز دارند. با شروع فصل پاییز و کاهش ساعت‌های آفتابی و افت دما شاهد تراکم ساعات سرد هستیم. بعد از یک دوره انباشت مواد ذخیره که سنگ‌بنای گل‌دهی و جوانه‌زنی در سیکل زیستی بعد را تشکیل خواهند داد فیزیولوژی و متابولیسم درختان میوه به‌تدریج برای شروع خواب زمستانی متوقف می‌شود.

نیازهای سرمایی درختان میوه به‌استثنای بعضی از گونه‌ها نظیر مرکبات –که برای شروع سیکل زیستی خود نیازی به ساعات سرد ندارند زیرا متعلق به اقلیم‌های گرمسیر هستند و در واقع در دماهای خیلی‌کم آسیب می‌بینند- بسته به گونه و حتی رقم متغیر است.

مهم نیست که آن‌ها گونه‌هایی نظیر کیوی یا انگور، میوه‌های دانه‌دار مثل سیب و گلابی، میوه‌های هسته‌دار مثل گیلاس یا درخت زیتون، میوه‌های مغزدار مثل بادام یا پسته باشند یا صرف‌نظر از ساعات سرد درختان میوه‌ی غیربومی نظیر مرکبات و درختان میوه‌ی نیمه‌گرمسیری نظیر آووکادو باشند، مهم این است که ظرف چند هفته‌ی بعد سیکل زیستی جدیدشان آغاز خواهدشد. درختان از حالت خفته درمی‌آیند، شیره‌ی گیاهی جابه‌جا می‌شود و شرایط برای گل‌دهی یا جوانه‌های جدید مهیا می‌شود.

در حال حاضر گرم‌شدن زمین و تغییرات اقلیمی قابل‌پیش‌بینی ممکن است رفتار گونه‌های میوه را تغییر دهند و در سال‌ها یا نواحی که فاقد تراکم کافی هوای سرد هستند گل‌دهی کم یا به‌صورت نامنظم اتفاق می‌افتد، به طوری‌که شاهد شکوفه‌هایی با حالت‌های پدیده‌شناسانه‌ی مختلف خواهیم‌بود و بعضی از این گونه‌ها بدون رویش همچنان در حالت نهفته باقی می‌مانند و تحت شرایط خاصی که برایشان ایجاد می‌شود امکان گل‌دهی از بین می‌رود.

فرآیندهای گل‌دهی، گرده‌افشانی و تشکیل میوه (فروت ست)

فرآیندهای گل‌دهی، گرده‌افشانی و تشکیل میوه (فروت ست) از اهمیت خاصی برخوردارند. با اینکه گل‌دهی در یک گیاه معمولاً فرآیندی تدریجی است اما دوره‌ی نسبتاً کوتاهی دارد زیرا در صورت عدم گرده‌افشانی، گل‌ها پژمرده شده و می‌ریزند.

آب‌وهوا در مدت گرده‌افشانی اهمیت بسزایی دارد زیرا بارندگی و دماهای پایین عادت‌های حشرات گرده‌افشان را تغییر می‌دهند، فعالیت آن‌ها را کاهش می‌دهند یا به‌طریقی دیگر با کاهش کیفیت گرده در شرایط رطوبت بالا گرده‌افشانی بادخواه را دشوار می‌کنند. از سوی دیگر دماهای بالا نیز دوره‌ی موثر گرده‌افشانی را کوتاه می‌کنند یا حتی سبب نارس‌ماندگی گل می‌شوند. به‌همین ترتیب یخبندان‌های احتمالی یا دماهای بسیار بالا نیز آسیب‌های شدیدی به میوه‌های تازه تشکیل‌شده وارد می‌کنند و آن‌ها را از بین می‌برند.

برای اینکه گرده‌‌افشانی اتفاق بیفتد باید گرده از بساک گل به کلاله‌ی یک گل دیگر (دگرزامی) یا همان گل (خودگشنی) -در مورد گل‌های دارای پرچم و مادگی و گل‌های خودسازگار- منتقل شود. این انتقال بسته به گونه‌ی گیاهی توسط باد (باددوست) یا حشرات گرده‌افشان (حشره‌خواه) انجام می‌شود. به‌محض رسیدن ذره‌ی گرده به کلاله‌ی گل موردنظر، در آن گل تندش اتفاق می‌افتد و لوله‌ی گرده باید با طی‌کردن مسیر کلاله تا داخل کیسه‌ی رویان که در آن لقاح رخ خواهدداد دانه‌ی بعدی را که از طریق آن گل به میوه تبدیل می‌شود ایجاد کند.

تشکیل میوه (فروت ست) بعد از گرده‌افشانی رخ می‌دهد. وظیفه‌ی تنظیم تاثیر دانه‌ها بر رشد میوه‌ها در اصل برعهده‌ی هورمون‌هایی نظیر اوکسین‌، ژیبرلین و سیتوکینین است که سطح‌شان با تکامل دانه‌ها کاهش می‌یابد.

باید تصریح کرد که در بعضی از گونه‌های میوه ازقبیل مرکبات، رشد میوه بدون نیاز به گرده‌افشانی و بارورشدن گل‌ها از قبل انجام می‌شود. در این میوه‌آوری که به بکرباردهی (Parthenocarpic) معروف است میوه‌هایی تولید می‌شوند که فاقد دانه هستند. غلظت اوکسین و سیتوکینین در میوه‌های بکربارده کمتر از میوه‌هایی با گونه‌ی مشابه است و عملاً ژیبرلین در آن‌ها وجود ندارد. این میوه‌ها بیشتر در معرض افتادن طبیعی هستند و برای رسیدن به سطح تولید کافی لازم است تغذیه‌ی این گیاهان در حالت بهینه انجام شود. در بعضی از موارد، این بکرباردهی به‌صورت القایی و از طریق ژیبرلین‌هایی انجام می‌شود که میزان اوکسین درون‌زاد در تخمدان گیاهان گرده‌افشانی نشده را افزایش می‌دهند و نیز بدون لقاح زمینه را برای رشد میوه فراهم می‌کنند.

وضعیت سلامتی درخت

وضعیت سلامتی درخت تمام این فرآیندها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. عدم تعریف یک برنامه‌ی کوددهی پسابرداشت بعد از فصل قبلی اثر منفی بر گل‌دهی دارد. بازیابی نکردن موادمغذی خاص بعد از دوره‌ی مولد درخت میوه اثر مستقیمی بر تجمع مواد ذخیره در اندام‌های مختلف درخت دارد. این مواد ذخیره در مدت خواب زمستانی محصول و تازمان رشد اولین اندام‌های رویشی تنها منبع تغذیه‌ به‌ حساب می‌آیند و پس از آن مواد مغذی موردنیاز برای عملکرد فیزیولوژیکی و متابولیکی گونه‌های میوه به‌تدریج و آهسته ازطریق فتوسنتز تامین می‌شود. به‌طور کلی تکنیک‌های زراعتی که رشد و تکوین گل‌ها را تسهیل یا تنازع بین آن‌ها را محدود می‌کنند (هرس، کنترل بهداشتی، آبیاری زودهنگام، تغذیه‌ی خوب و...) سبب تقویت ظرفیت بارآوری گل‌ها می‌شوند.

برای حفظ تعداد میوه‌ی کافی در یک درخت باید به جنبه‌ی تغذیه‌ای، کاربرد صحیح کودها قبل و حین گل‌دهی و بعد از تشکیل میوه (فروت ست) توجه اساسی شود.

در سطح درشت‌مغذی‌ها، نیتروژن (باید در دوره‌ی پسابرداشت به‌کار برده شود) با افزایش طول‌عمر گیامامه‌ها و در نتیجه افزایش دوره‌ی گرده‌افشانی موثر نقش مهمی بازی می‌کند؛ در آن‌سو، کلسیم تاثیر مثبتی بر تندش ذره‌ی گرده دارد به‌ طوری‌که هرچه جوانه‌زنی به‌صورت نرمال‌تری اتفاق بیفتد لوله‌ی گرده سریع‌تر شروع به رشد خواهد کرد.

عناصر ریزمغذی نقش اساسی در گل‌دهی دارند. در این میان، مهم‌ترین عناصر باتوجه به سطح مصرف‌شان شامل بور، روی و منگنز هستند. آن‌ها با گل‌دهی، تشکیل میوه (فروت ست) و تعداد میوه‌ها مرتبط هستند و کمبودشان در گیاه سبب بروز اختلالات فیزیولوژیکی و کاهش تعداد میوه‌ها در درخت می‌شود.

بور در فرآیندهای فیزیولوژیکی اصلی گیاه ازجمله رشد و تقسیم سلولی نقش دارد؛ از این گذشته نباید از نقش پررنگ این ریزمغذی‌ها در گرده‌افشانی و تشکیل میوه (فروت ست) هم غافل شد. بور زیست‌پذیری ذرات گرده را در این مراحل افزایش می‌دهد. این ریزمغذی به انتقال قندها، کربوهیدرات‌ها و پتاسیم، سوخت‌وساز نیتروژن، تشکیل پروتئین‌ها و تنظیم سطح هورمون‌ها نیز کمک می‌کند. از نشانه‌های کمبود بور می‌توان به توقف رشد و تکوین ریشه، قطع زنجیره‌ی تقسیم سلولی در ساقه‌ها و برگ‌های جوان، میان‌گره‌های کوتاه، اندام‌های هوایی خشک، دگرریختی و البته زیست‌پذیری کم گرده، نارس‌ماندگی و ریزش گل اشاره کرد. کمبود این ماده تاثیر منفی بر طیف وسیعی از محصولات دارد و در مرکبات جوانه‌های سه‌جزئی همراه با میوه‌های کوچک، تشکیل صمغ و مومیایی‌شدن، ریزش گل در تاکستان، مرگ تدریجی در نقاط رشد راسی، خشک‌بودن شاخه‌ها و سرلادهای (Meristem) انتهایی در درخت زیتون و ... را به‌دنبال دارد.

اگر چه مطرح‌ترین کارکرد عنصر روی در گیاهان مربوط به فعال‌سازی آنزیم‌های متعدد با تاکید بر سنتز اوکسین‌هاست اما این عنصر مستقیماً در سنتز بعضی از آمینواسیدها نقش دارد. بنابراین روی به تولید تنظیم‌کننده‌های رشد که مسئول افزایش طول میان‌گره و تکوین کلروپلاست‌ها هستند کمک می‌کند. از این‌ماده برای تشکیل کلروفیل‌ها و بعضی از کربوهیدرات‌ها در گیاه استفاده می‌شود و به این‌ترتیب مقاومت گیاه در دماهای پایین افزایش می‌یابد. کمبود این عنصر به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای رشد و باردهی بالقوه را کاهش می‌دهد.

منگنز با فتوسنتز، مصرف موثر نیتروژن، سوخت‌وساز پروتئین و فعال‌سازی آنزیم ارتباط دارد. این عنصر علاوه بر مداخله در نورکافت آب در فتوسنتز و نیز سنتز ساکاروز در گیاه و در تشکیل پروتئین، تاثیر خاصی بر سوخت‌وساز کربوهیدرات‌ها و اسیدهای چرب، واکنش‌های فسفات‌افزایی و تشکیل نوکلئیک اسیدها (DNA و RNA) می‌گذارد. این ماده فرآیندهای تندش گرده، رشد لوله‌ی گرده و افزایش طول سلول و نیز بهبود مقاومت گیاه دربرابر تنش‌های زیستی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. کمبود شدید و مداوم منگنز کاهش رشد و باردهی را درپی دارد.

ما در شرکت وطن با تمرکز بر تامین نیازهای تغذیه‌ای شرح داده شده برای فرآیندهای گل‌دهی و تشکیل میوه (فروت ست) فهرست جامعی از اصلاح‌کننده‌های کمبودها ارائه می‌دهیم.