انواع سیستم آبیاری کشاورزی

از آنجایی که امروزه آبیاری بخش مهمی از کشاورزی مدرن را شامل می‌شود، بدین منظور انواع مختلفی از سیستم‌های آبیاری وجود دارد. با داشتن سیستم آبیاری مناسب، می‌توان حتی با وجود دوری از منابع آبی یا ناکافی بودن نزولات آسمانی، مساحت ‌نامحدودی از زمین را بارور نگه داشت. به منظور تصمیم‌گیری در خصوص بهترین روش آبیاری برای هر مزرعه باید مقداری برنامه‌ریزی داشت و در زمینه‌ی سیستم‌های آبیاری مزرعه اطلاعات به دست آورد.

دسته‌بندی‌های انواع آبیاری کشاورزی

امروزه از سیستم‌های آبیاری متنوعی در مزرعه استفاده می‌شود که در چهار گروه اصلی از جمله غرق‌آبی، بارانی، زیر‌سطحی و قطره‌ای (میکرو) طبقه‌بندی می‌شوند.

آبیاری غرق‌آبی

روش‌های ذیل آب را به روش غرقابی توزیع می‌کنند:

• آبیاری جویچه - آب درون جویچه‌ها فرستاده می‌شود که معمولاً به منظور حداکثر یکپارچگی، شیب ملایمی دارد. آب جویچه‌ها از لوله‌های پی‌وی‌سی روی زمین با هر «دریچه» مخصوص هر جویچه تأمین می‌شود. برای تنظیم جریان آب می‌توان میزان گشودگی هر دریچه را تغییر داد. در بعضی مواقع، لوله‌های پلی با قطر زیاد و دیواره‌ی نازک به‌کار گرفته و برای تأمین آب هر جویچه، سوارخ‌هایی روی آن تعبیه می‌شود.
• آبیاری شیاری - از جویچه‌های کم عمقی برای هدایت آب در بین پشته‌های کم ارتفاع استفاده می‌شود. به منظور حداکثر یکپارچگی، امتداد هر پشته با شیبی تدریجی کشیده است. معمولاً آب از سمت مرتفع‌تر با لوله‌های زیر‌سطحی وارد پشته‌ها می‌شود.

آبیاری بارانی

از روش آبیاری بارانی می‌توان برای آب دادن به زمین‌هایی با هر اندازه، شیب یا شکل استفاده کرد. در زیر، روش‌های مختلف آبیاری بارانی مورد استفاده از سیستم‌های آبیاری مزرعه به منظور توزیع آب در زمین نام برده شده است.

• جابجایی دستی لوله - آب‌پاش‌ها به انتهای بخش ۹ الی ۱۲ متری لوله آلومینیومی یا پی‌وی‌سی متصل هستند. این لوله‌ها نیز در کنار هم به شکل ردیف یا در بخشی از زمین نصب شده‌اند و لوله‌های لاترال خطاب می‌شود. معمولاً فاصله‌ی این لوله‌های لاترال از هم چیزی در حدود ۱۲ متر است.
• ثابت - لوله‌های پی‌وی‌سی زیر‌سطحی دائمی در کل زمین نصب می‌شود که لوله‌ای قائم با سر آب‌پاش از آن جدا می‌شود. فواصل بین آب‌پاش‌ها می‌تواند بسته به اندازه و نوع‌شان بین ۱۲ الی بیش از ۳۰ متر باشد.
• سیستم‌های آبیاری عقربه‌ای یا دیگر سیستم‌های متحرک مکانیکی دیگر - آب‌پاش‌ها در این روش آبیاری در کنار دستگاهِ معلق روی شیلنگ آب‌پاش نصب هستند. معمولاً آب‌پاش‌ها در بالای محصولات قرار دارند، ولی در بعضی از سیستم‌های آبیاری مزرعه می‌توان آن‌ها را در نزدیکی زمین نیز نصب کرد.
• سیستم قرقره شیلنگ جمع کن یا تفنگ آب‌پاش سیار - یک آب‌پاش بزرگ روی ارابه‌ای نصب می‌شود که آن نیز به لوله قرقره‌ی شیلنگ وصل است. ارابه به تراکتور متصل شده است و برای شروع، باز کردن لوله از قرقره، به طرف دیگر زمین کشیده می‌شود. هنگام جریان آب در این سیستم، آب‌پاش فعال می‌شود و قرقره می‌چرخد، لوله را جمع می‌کند و همزمان آب‌پاش و ارابه را به طرف خود می‌کشاند.

آبیاری زیرسطحی

این نوع آبیاری شامل استفاده از لوله‌های پلی با قطر کوچک همراه با قسمت تراواست و برای آبیاری بخش کوچکی از زمین و مستقیماً در محدوده‌ی ریشه‌ی محصول استفاده می‌شود. تراواها را می‌توان با دست روی لوله‌ها نصب کرد تا آب فقط به درخت یا گیاه خاصی برسد. همچنین از لوله‌های تراوایی استفاده می‌شود که در کارخانه قسمت‌های تراوا به فواصل خاصی نصب شده است تا هزینه‌های نصب کاهش پیدا یابد. سیستم‌های زیر‌سطحی را می‌توان روی زمین نیز نصب کرد یا اینکه به منظور کاهش صدمات به لوله آن را درون زمین قرار داد. نوار زیر‌سطحی نیز نوعی از آبیاری زیر‌سطحی است که تراواها روی نوار بسیار نازکی نصب شده‌اند که به‌صورت کویل یا نواری به فروش می‌رسد. فاصله تراواها می‌تواند بین ۱۵ الی ۳۰ سانتیمتر از هم باشد. معمولاً از نوارهای زیر‌سطحی برای آبیاری سبزیجات و باغچه‌ها استفاده می‌شود، در حالی که برای آبیاری محصولاتی نظیر پنبه و ذرت می‌توان آن را در زیر زمین قرار داد.

آبیاری قطره‌ای (میکرو)

آبیاری قطره‌ای (میکرو) شامل استفاده از آب‌پاش‌های کوچک و کم حجم موسوم به آب‌پاش‌های میکرو در سیستم‌های آبیاری مزرعه است که برای باغات و تاکستان‌ها به‌کار می‌رود. در اغلب موارد، آب‌پاش میکرو در کنار پایه‌ی درخت قرار می‌گیرد تا فقط همان درخت را آبیاری کند. در بعضی موارد نیز بین دو درخت نصب می‌شود. با برخورداری از لوله‌های پلی‌اتیلن یا پلی یا با لوله‌های پی‌وی‌سی مدفون شده می‌توان آب مورد نیاز این آب‌پاش‌ها را تأمین ساخت.

تصمیم‌گیری در مورد بهترین سیستم برای نصب در مزرعه یا آبیاری زمین مستلزم توجه کشاورز به مسایل فراوانی است، از جمله: منبع آب، بودجه، محصول، ملزومات آبیاری، نصب و راحتی کار و عوامل تعدد دیگر.