مقایسه ریزوم و ریشه، تفاوت این دو چیست؟

بیشتر گیاهان سه بخش اصلی دارند – برگ، ساقه و ریشه – اما ریزوم چه؟ و ریزوم چه تفاوتی با ریشه دارند؟ این مقاله با مقایسه ریزوم و ریشه در درک بهتر تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو به شما کمک می‌کند.

درحالی‌که ریزوم و ریشه هر دو زیر زمین یافت می‌شوند اما ریزوم درواقع ساقه‌ی است که به‌طور افقی رشد می‌کنند. ساقه و ریشه از گره‌های ریزوم‌ها پراکنده می‌شوند. ریزوم در بسیاری از گیاهان ازجمله زنجبیل، کالاتیا، درختان سپیدار و بامبو به‌عنوان ساقه اصلی وجود دارد.

شاید بخواهید بدانید که دیگر کدام گیاهان عجیب و فوق‌العاده‌ای از چنین ساقه‌های زیرزمینی برخوردارند؛ پس بیایید گیاهانی که ریزوم دارند و نیز عملکرد این ساقه‌های غیرمعمول را بیابیم.

ساقه، ریزوم و ریشه

همانطور که می‌دانید گیاهان بخش‌هایی دارند که روی زمین رشد می‌کنند و همچنین بخش‌هایی دارند که زیر زمین رشد می‌کنند. اجزای روی زمین عبارتند از ساقه، گل، دانه، میوه و برگ.

اما ریزوم و ریشه به‌طور معمول وظایف خود را زیر زمین انجام داده و ارتباط نزدیکی دارند. ریزوم نوعی ساقه است پس بیایید ابتدا نگاهی بر ساقه داشته باشیم تا این بخش‌ها را، قبل از مقایسه‌شان با ریشه‌ها، بهتر درک کنیم و بشناسیم.

ساقه

ساقه همچون دکل یک کشتی بادبانی هست که گیاهان را برافراشته نگه داشته و از دیگر ساختارهای گیاه نیز پشتیبانی می‌کند. وظیفه دیگری که ساقه انجام می‌دهد جابجایی مواد مغذی و آب از ریشه به دیگر بخش‌ها ازجمله برگ‌ها است. گیاهان برای زنده‌ماندن و انجام وظایف خود ازجمله تولید اکسیژن برای ما و تولید غذا برای خود به آب کافی نیاز دارند.

ساقه همچنین غذایی که طی فتوسنتز در برگ‌ها تولید می‌شود را به سمت پایین و ریشه‌ها انتقال می‌دهد تا انرژی لازم این بخش‌ها برای انجام وظایفشان فراهم شود. ازآنجایی‌که ساقه چنین وظایف مهمی دارد بعضی از آن‌ها در گذر زمان تغییر کرده‌اند تا از خود دربرابر محیط‌ (شرایط محیطی) ناخوشایند و حیوانات گیاهخوار (حیواناتی که قصد خوردن ساقه را دارند) محافظت کنند.

خار یا «ساقه چوبی نوک‌تیز» مثال‌های خوبی از تغییر ساقه روی زمین هستند. بسیاری از حیوانات، گیاهان خاردار را نمی‌خورند؛ خوب خوردن آن‌ها خیلی دردناک است!!!!!

تغییر و اصلاح ساقه گذشته از محافظت درجهت ایجاد فضای ذخیره بیشتر نیز بوده است تا گیاه بتواند در شرایط کم‌آبی یا بی‌آبی نیز زنده مانده و بقای خود را حفظ کند.

شما همچنین ممکن است گره‌هایی روی بعضی ساقه‌ها پیدا کنید که گیاه از آن‌ها برای تولیدمثل استفاده می‌کند یعنی گیاه تنها به پراکنده‌شدن دانه‌ها متکی نیست.

ریزوم

ریزوم درواقع ساقه هست و درگیاهان ریزوم‌دار ساقه اصلی محسوب می‌شود اما این ساقه‌ها به‌طور عمودی بر روی زمین رشد نمی‌کنند. درعوض به‌طور افقی زیر زمین یا فقط روی سطح آن رشد می‌کنند. «ساقه‌های زمینی خزنده» یا فقط «ساقه زمینی» اسامی معمول دیگر برای ریزوم‌ها هستند. مطمئنم شما نیز گیاهانی را دیده‌اید که زمین را به‌دلیل رشد افقی خود می‌پوشانند و لقب «ساقه خزنده» را نیز از همینجا گرفته‌اند.

ساختار و وظایف (عملکرد)

ریزوم، برخلاف ریشه، به گره‌هایی تقسیم می‌شود و گیاهان جدید می‌توانند از این گره‌ها یعنی جایی که غذای کافی در ریزوم ذخیره شده است رشد کنند. واژه «ریزوم» درواقع از یک واژه یونانی به معنای «ریشه‌زدن» گرفته شده‌است.

این امر بدان معنا است که یک وظیفه ریزوم ذخیره موادمغذی، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌هایی است که ممکن است گیاه به آن‌ها نیاز داشته‌باشد. شما متوجه خواهیدشد که این ساختارها معمولاً خیلی ضخیم هستند و این به دلیل آن است که واحدهای ذخیره و نگهداری محسوب می‌شوند.

«کمک به تولیدمثل» وظیفه دیگر ریزوم است. ریزوم، این ساقه‌های زمینی خزنده با رشد افقی خود به گسترش گیاه کمک می‌کند و درصورت دراختیارداشتن موادمغذی کافی گیاهان جدید می‌تواند از آن‌ها رشد کنند.

سرخس‌ها و زنبقیان ریزوم‌هایی هستند که روی زمین رشد می‌کنند. اغلب ریزوم‌های دیگر زیر زمین یافت می‌شوند که از آن جمله می‌توان به زنجبیل، بامبو و بلوط سمی اشاره کرد.

ریشه

پس ریزوم ساقه‌هایی برای تولیدمثل و ذخیره غذا هستند اما ریشه گیاه را به زمین متصل کرده و همچون یک بزرگراه برای ترابری موادغذایی و آب عمل می‌کند. دقیقاً چطور این کار را انجام می‌دهد؟ بیایید نگاهی به انواع ریشه و نحوه عمل آن‌ها برای غذارسانی به سایر قسمت‌های گیاه داشته باشیم.

سیستم‌های ریشه‌ای

دو نوع سیستم ریشه‌ای متفاوت وجود دارند: سیستم عمودی (میله‌ای) و سیستم فیبری (الیافی).

تفاوت این دو سیستم در آن است که در سیستم میله‌ای فقط یک ریشه اصلی – شبیه هویج – وجود دارد و در سیستم فیبری دسته‌ای از ریشه‌های الزاماً هم‌سایز وجود دارند. حال بیشتر ریشه‌ها در هر دو سیستم و صرف‌نظر از اندازه ساختار مشابهی دارند.

ساختار

ریشه، برخلاف ریزوم، یک کلاهک در نوک ریشه دارند که از نوک نرم ریشه محافظت می‌کند. نوک ریشه محل رویش و رشد سلول‌های جدید است و ریشه بدین طریق می‌تواند به عمق بیشتری از زمین وارد شود. کلاهک ریشه به این حرکت در زمین نیز کمک می‌کند چراکه از نوک ریشه سخت‌تر است.

بقیه قسمت‌های ریشه (پشت نوک ریشه) با لایه‌ای از سلول‌های به‌هم‌فشرده نظیر پوست پوشیده شده‌اند و به همین دلیل از آن‌ها با عنوان سلول‌های «اپیدرمی» یاد می‌شود. این‌جا همان محل وقوع تمامی معجزات است. ریشه‌های کوچک‌تر یا تارهای کشنده ریشه‌ای از این بخش رشد می‌کنند.

وظیفه تارهای کشنده گرفتن آب و مواد معدنی از زمین و انتقال آن‌ها به برگ‌های گیاه برای انجام فتوسنتز است.

وظایف و عملکرد

وظایف ریشه را می‌توانیم چنین خلاصه کنیم: ریشه‌ها گیاهان را به زمین متصل می‌کنند تا نیافتند و آب و موادمعدنی را به‌منظور بقا و زنده‌ماندن گیاه از خاک جذب می‌کنند.

اما ریشه‌ها، درست مثل ریزوم‌ها، می‌توانند محل نگهداری ذخایر گیاه باشند تا شاید در آینده گیاه به آن‌ها نیاز داشته‌باشد. سیب‌زمینی شیرین مثال خوبی از این مورد است که جزو سبزیجات ریشه‌ای است.

سیب‌زمینی معمولی همان چیزی است که آن را «غده» می‌نامیم اما سیب‌زمینی شیرین یک ریشه ذخیره‌ای است. گیاه سیب‌زمینی شیرین می‌تواند ازطریق این ریشه درکنار دانه‌ها یا پیچک‌های رونده خود تولیدمثل نیز بکند.

غذای ذهن (موضوعی برای تفکر)

ما، به‌عنوان انسان، گیاهان زیاد و همچنین بخش‌های مختلفی از گیاهان را می‌خوریم. ما برگ‌ها، میوه، دانه‌ها، میوه‌های مغزدار (آجیل)، ساقه‌ها و ریشه‌های گیاهان را می‌خوریم. اما گاه وقتی صحبت از این می‌شود که دقیقاً کدام بخش‌ گیاه را می‌خوریم اندکی گیج و سردرگم می‌شویم.

درمورد میوه‌ها، دانه‌ها و مغزها درک این که کدام قسمت گیاه را می‌خوریم خیلی آسان است. اما وقتی به بخش‌ها و چیزهای زیرزمینی می‌رسیم همه‌چیز مبهم می‌شود. آسان‌ترین راه همین فرض است که هرآنچه زیر زمین رشد می‌کند ریشه است! اشتباه ما دقیقاً همینجا است (دقیقاً همینجا است که اشتباه می‌کنیم).

بسیاری از ما نمی‌دانیم که تقریباً چندین ساختار گیاهی زیرزمینی دیگر نیز وجود دارند که ریشه نیستند.

بخش‌های زیرزمینی دیگر

ما گیاهانی که واحدهای ذخیره‌ای یا اندام‌هایی زیرزمینی دارند را ژئوفیت (زمینی) می‌نامیم و ریزوم‌ها تنها یک نوع ساقه‌ زمینی هستند. انواع دیگر عبارتند از غده‌ها، پیازها، کورم‌ها و استولون‌ها (دستک‌ها).

گیاهانی که از ریزوم‌ها می‌رویند عبارتند از کالاتیا، برگ عبایی، زنجبیل، مارچوبه و بامبو.

سیر، تره‌فرنگی، پیاز، موسیر و پیاز کوهی پیازهایی هستند که معمولاً لایه‌هایی از برگ دارند. از طرف دیگر کورم‌ها، که پیازی-غده‌ای نیز نامیده می‌شوند، با پیازها فرق دارند چراکه لایه‌های معمول پیاز را ندارند. گل عشق (نام علمی: Oxalis triangularis) نمونه‌ای از گیاهانی است که از کورم‌ها می‌روید.

سیب‌زمینی مشهورترین غده است؛ غده‌ها ساقه‌های تغییریافته‌ای هستند که به‌عنوان اندام ذخیره انرژی عمل می‌کنند تا گیاه در طول ماه‌های سرد زمستان زنده بماند و به رویش مجدد گیاه در فصل جدید نیز کمک می‌کنند.

ریشه‌های واقعی، گیاهان را در زمین ثابت می‌کنند و موادمغذی ضروری را به‌منظور بقای گیاه از زمین می‌گیرند.

سبزیجات ریشه‌ای که ما می‌خوریم عبارتند از هویج، زردک، چغندر و شلغم. این‌ها ریشه‌های ضخیم‌شده گیاهان هستند که سرنوشت‌شان به بشقاب غذای ما ختم می‌شود.

همان‌طور که پیشتر اشاره شد ساقه‌هایی نیز وجود دارند که به دلایل گوناگون زیر زمین رشد می‌کنند ازجمله ریزوم، غده و کورم. استولون نیز نوعی ساقه هست اما روی زمین یافت می‌شوند.

استولون را «رونده» نیز می‌نامند و توت‌فرنگی مثالی عالی از گیاهی است که استولون دارد. استولون مثل ریشه است اما از هر بخشی از گیاه حتی برگ‌ها نیز می‌روید. این موضوع به تولیدمثل سریع‌تر و گسترده‌تر گیاه کمک می‌کند.

ریزوم درمقابل ریشه – کلام آخر!

تفاوت اصلی ریشه و ریزوم این است که ریزوم ساقه است و وظیفه یک ساقه را انجام می‌دهد – حتی اگر زیر زمین کار کند. شاخه‌های جدید گیاه از این ساقه‌های زیرزمینی رشد کرده و غذا را برای برگ‌ها و ریشه‌ها ذخیره می‌کنند.

یک وجه اشتراک ریزوم و ریشه آن است که هر دو اندام گیاهی می‌توانند موادمغذی را برای موارد اضطرار ذخیره کنند و طعم و عطری بی‌نظیر به آشپزخانه و غذاهای ما ببخشند. اما این‌ها دو ساختار کاملاً متفاوت هستند که با اهداف خاص خود در فرمانروی گیاهان وجود دارند.