بیماری مینای زرد:‌ تشخیص، درمان و پیشگیری

نام بیماری مینای زرد گمراه‌کننده است، چرا که این بیماری نه ‌تنها گل مینا، بلکه بیش از ۳۰۰ گونه‌ی گیاهی دیگر را هم درگیر می‌کند. نام این بیماری شبیه به نام زنجره‌ی مینا (Aster Leafhopper)، حشره‌ای که پاتوژن مینای زرد را پخش می‌کند، است. خبر بد این‌که برای گیاه آلوده‌شده درمانی وجود ندارد. اما چند کار هست که می‌توانید برای پیشگیری از گسترش مینای زرد انجام دهید.

چه گیاهانی ممکن است آلوده شوند

اعضای خانواده‌ی مینا Aster family (کاسنیان Asteraceae) بیشتر از همه به مینای زرد آلوده می‌شوند. این گیاهان شامل مینا (Aster)، گل همیشه‌بهار (Calendula)، گل داوودی (Chrysanthemum)، گل اشرفی (Coreopsis)، گل شاه‌اشرفی (Cosmos)، گل آفتابگردان (Daisy)، رعنای زیبا (Gaillardia)، گل جعفری (Marigold)، سرخارگل (Purple Coneflower)، و گل آهار (Zinnia) هستند. اما گیاهان یک‌ساله و چند‌ساله‌ی دیگری از بیش از ۴۰ خانواده‌ی گیاهی دیگر هم ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.

گل‌های مستعد به ابتلا به این بیماری شقایق نعمانی (Anemone)، زبان‌درقفا (Delphinium)، پیچ‌تلگرافی (Periwinkle )، اطلسی (petunia)، گل میمون (Snapdragon)، و سیزاب (Veronica) هستند. بسیاری از محصولات باغی، شامل بروکلی، کلم، گل‌کلم، هویج، کاهو، پیاز، سیب‌زمینی، کدو تنبل، اسفناج، گوجه، و همچنین جعفری نیز ممکن است به این بیماری آلوده شوند. توت‌فرنگی هم ممکن است به مینای زرد آلوده شود.

اگرچه ابتلای گیاهان هرز -قاصدک (Dandelion)، گل پنج‌انگشت (Cinquefoil)، علف اسب (Horseweed)، کهنه‌واش (Ragweed)، گل خار (Thistle)، هویج وحشی (Wild Carrot)، لاکتوکا ویرسا (Wild lettuce)- به این بیماری ممکن است مشکل ساز به نظر نرسد، اما در واقع اینطور نیست، زیرا مینای زرد گیاهان هرز به گیاهان مطلوب گسترش پیدا می‌کند.

علائم مینای زرد

علائم مینای زرد، بسته به گونه‌ی گیاه، متفاوت است. چیزی که بین گیاهان مبتلا به این بیماری مشترک است این است که همه‌ی گیاه علائم نشان می‌دهد زیرا پاتوژنی که باعث این بیماری می‌شود از طریق گیاه از ریشه به گل‌ها می‌رسد.

در گیاهان آلوده، متوجه بازماندن گیاه از رشد و شاخه‌های ثانویه با شکل عجیب خواهید شد. برگ‌ها نسبت به برگ‌های گیاهان سالم، کوچک‌تر و باریک‌ترند و لوله شده‌اند یا پیچ و تاب دارند. برگ‌ها علائم کلروز نشان می‌دهند - برگ‌ها زرد می‌شوند ولی رگبرگ‌ها سبز می‌مانند. شاخ و برگ رنگ‌پریده‌، زرد، یا سفید، و در مرحله‌ی بعد قرمز یا بنفش می‌شوند.

گل‌ها کوچک و بدشکل هستند، و اغلب به جای گل قسمت‌های برگی با شکل عجیب و غریب رشد می‌کند. سرخارگل ممکن است یک سنبله‌ی ثانویه‌ی خوشه‌ای هم بدهد، و گل جعفری ممکن است گل‌های برگی بدهد. گل‌ها رنگ غیرعادی دارند، سبز کدر هستند و رنگشان اصلاً به رنگ‌های زنده‌ی خودشان شبیه نیست. گیاهان بذر تولید نمی‌کنند و اگر هم بکنند، دانه‌ها عقیمند.

در هویج‌های آلوده، قسمت‌های بالایی یک دسته برگ‌ از رشد بازمانده‌ی قرمز یا زرد دارد. به جای ریشه‌ی ضخیم و سالم، فقط یک ریشه‌ی اصلی عمودی نازک با تعداد زیادی ریشه‌های نازک کوچک و سفید وجود دارد. این هویج‌ها اغلب تلخ هستند. به همین شکل، قسمت بالایی پیاز هم پیچ‌خورده و زرد است و برگ‌هایش به شکل دسته‌های ضخیم از رشد بازمانده درمی‌آیند.

در کاهو، علائم پنهان مینای زرد برگ‌های داخلی پیچ‌خورده و لوله‌شده است. سر کاهو هرگز به طور کامل رشد نمی‌کند. علاوه بر این، برگ‌ها لکه‌های صورتی یا خرمایی دارند.

زرد شدن برگ گیاهان باغتان لزوماً به معنای ابتلا به مینای زرد نیست و ممکن است آسیب ناشی از علف‌کش باشد.

مینای زرد چطور گسترش می‌یابد

برای مدیریت مینای زرد، مهم است که بدانید پاتوژن چطور پخش می‌شود. مینای زرد از طریق یک فیتوپلاسما، یک نوع باکتری که می‌تواند فقط در رگبرگ‌های گیاه یا درون زنجره‌ی مینا (Macrosteles quadrilineatus) زندگی کند.

وقتی زنجره از یک گیاه آلوده به مینای زرد تغذیه کند، مقداری از فیتوپلاسمای مینای زرد را با شیره‌ی گیاه می‌مکد. در مدت حدود دوهفته، فیتوپلاسمای درون بدن زنجره باعث آلودگی غدد بزاقی می‌شود، و هرگاه حشره‌ی آلوده از گیاه سالم دیگری تغذیه کند، فیتوپلاسما را به آن گیاه منتقل می‌کند. فیتوپلاسما در تمام طول زندگی زنجره، بدون آسیب رساندن به خود حشره در بدنش باقی می‌ماند.

زنجره‌ی مینا در مناطقی که در زمستان دمای هوای زیر صفر دارند زنده نمی‌ماند. زنجره‌های مینا در بهار از مناطقی که زمستانشان را در آن می‌گذرانند، در امتداد خلیج مکزیک به سمت شمال حرکت می‌کنند.

ابتلا به مینای زرد ارتباط مستقیمی با جمعیت زنجره‌ی مینا در آن سال دارد. تابستان‌های خنک و مرطوب شرایط مساعدی برای زنجره، و در نتیجه گسترش بیماری ایجاد می‌کنند، در حالی که مینای زرد در هوای گرم و خشک کمتر دیده می‌شود.

هنگام آلوده شدن گیاه چه باید کرد؟

علائم آلودگی گیاه، از ده تا ۴۰ روز بعد از آلوده شدنش توسط زنجره ظاهر می‌شوند. هیچ دارو، درمان، آفت‌کش یا حشره‌کشی برای کنترل مینای زرد وجود ندارد. به همین دلیل است که تشخیص زودهنگام بسیار مهم است. هر گیاه آلوده‌ای را سریع بکنید و از باغتان خارج کنید تا زنجره‌های بیشتری از آن ها تغذیه نکنند و بعد بیماری را گسترش ندهند. پاتوژن مینای زرد در گیاه مرده زنده نمی‌ماند، پس می‌توانید گیاهان آلوده را کمپوست کنید.

چطور از پخش شدن مینای زرد پیشگیری کنیم؟

موضوع گمراه‌کننده درباره‌ی مینای زرد این است که این بیماری گیاه را نمی‌کشد. به همین دلیل، ممکن است به عنوان باغبان، تمایل داشته باشید گیاه آلوده را در باغتان نگه‌دارید، به ویژه اگر آن گیاه، گیاهی چندساله باشد. این کار را نکنید. پاتوژن می‌تواند در گیاهان چندساله از یک فصل تا فصل دیگر زنده بماند، و گیاهان چندساله‌ی آلوده ممکن است مینای زرد را سال‌های زیادی به گیاهان دیگر منتقل کنند. فقط یک زنجره لازم است که این اتفاق بیفتد.

به همین دلیل، باید هر گیاه چندساله‌ای -همچنین گیاهان تزئینی و هرز- را از باغتان خارج کنید.

از موانع مکانیکی‌ای مانند خاک‌پوش‌ها یا فویل‌های روشن یا بازتاباننده هم برای محافظت از گیاهان در برابر زنجره‌ها استفاده می‌شود. این خاکپوش‌ها و فویل‌ها حشرات را گیج می‌کنند تا نتوانند از گیاهان تغذیه کنند. سبزیجات را می‌توان با ردیف‌پوش‌های شناور (floating row covers)، پارچه‌های توری، یا توری‌های سیمی ظریف محافظت کرد.

اولین قدم جلوگیری از مینای زرد کاشت قلمه‌ها و گیاه‌های سالم از منبع مطمئن در باغ است.

اگر مینای زرد دارید، انتخاب گیاهانی مانند تاج‌خروس رشته‌ای، شمعدانی، گل حنا، تنباکوییان، مریم‌گلی، یا شاه‌پسند، که کمتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند، ایده‌ی خوبی است.

وجین گیاهان هرز، به ویژه بارهنگ (plantain) (یک گیاه چندساله) و قاصدک، که حاملان اصلی پاتوژن مینای زرد هستند نیز به کنترل این بیماری کمک می‌کند.