محلول مغذی کشت هیدروپونیک (دستورالعمل آسان)

تأمین مواد مغذی برای گیاهان هیدروپونیک با روشی پیچیده‌تر از کوددهی به گیاهانی صورت می‌گیرد که در خاک رشد می‌کنند. هرچند، با محلول مغذی هیدروپونیک می‌توانید توزیع آن را کاملاً مدیریت نمایید و رشد گیاه را بهبود ببخشید.

حُسن یادگیری درباره‌ی محلول‌های مغذی هیدروپونیک، همین بس، که با یک‌بار درک اصول اولیه می‌توانید همان روش را برای انواع گیاهانی که پرورش می‌دهید استفاده کنید.

با فهم کلیات، می‌توانید محلول‌های مغذی را متناسب با مشکلات ایجاد شده تغییر دهید.

مواد مغذی کشت هیدروپونیک چیست؟

پرورش گیاهان بدون خاک یعنی گیاهان به‌طور طبیعی به موادمغذی موجود در خاک دسترسی ندارند. تنها راه برخورداری از مواد مغذی برای گیاهان هیدروپونیک، تأمین آب و محلول مغذی در سیستم هیدروپونیک برای آن‌هاست.

کودهای شیمیایی محلول که برای گیاهان خاکی آماده شده‌اند برای گیاهان هیدروپونیک کافی نیستند؛ زیرا گیاهان طیف گسترده‌ای از عناصر کم‌مصرف موجود در خاک را جذب می‌کنند که کودهای سنتی معمولا فاقد آن‌ها هستند. برای پرورش گیاهان در محیط هیدروپونیک لازم است صفر تا صد مواد مورد نیاز جهت رشد گیاه را فراهم کرد تا رشد آن دچار مشکل نشود، و گیاه بیمار نگردد.

بهترین روش برای مطالعه‌ی مواد مغذی کشت هیدروپونیک، طبقه‌بندی آن‌ها به دو گروه ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌ها است. سه عنصر مورد نیاز برای همه‌ی گیاهان در مقادیر بالا عبارتند از نیتروژن، فسفر، و پتاسیم. بسته به نوع گیاهی که پرورش می‌هید، به مقادیر و نسبت‌های متفاوتی از این عناصر نیاز پیدا می‌کنید. روی بسته‌های کود، نسبت NPK نوشته می‌شود تا بتوان کود مناسب را انتخاب کرد.

به‌طور مثال، اگر روی یک بطری کود نسبت NPK را به‌صورت ۶:۳:۶ نوشته باشد یعنی این ترکیب حاوی ۶٪ نیتروژن، ۳٪ فسفر، و ۶٪ پتاسیم است. مابقی ترکیبات در این فرآورده، سایر مواد شیمیایی شامل ریزمغذی‌ها، آب، و مواد شلات کننده هستند.

انتخاب و آماده‌سازی محلول‌های مغذی

در مورد محلول‌های مغذی سه گزینه دارید. می‌توانید محلول ترکیبیِ آماده بخرید، محلولی دو یا سه قسمتی تهیه کنید، و یا خودتان از اول آماده نمایید. اگر بی‌تجربه هستید یا فقط برنامه‌ای مختصر در زمینه‌ی کشت هیدروپونیک دارید، ساخت محلول مغذی هیدروپونیک را از صفر به شما توصیه نمی‌کنم.

به اکثر افرادی که کشت هیدروپونیک را در منزل اجرا می‌کنند استفاده از محلول مغذی هیدروپونیک دو یا سه قسمتی را پیشنهاد می‌دهم. با این محلول می‌توانید مواد مغذی را متناسب با نوع گیاه و مرحله‌ی رشد آن تعدیل کنید.

هرکدام را که انتخاب کنید باید بدانید که نسبت مواد مغذی به تعدادی از عوامل بستگی دارد:

• نوع گیاه
• مرحله‌ی رشد گیاه
• بخش‌هایی از گیاه که می‌خواهید بیشتر رشد کنند (برگ، میوه، ریشه)
• شدت نور، آب‌وهوا، فصل، و دما

اگر مصمم به خرید محلول‌های مغذی آماده هستید لازم است محلولی را انتخاب کنید که مخصوص گیاهان هیدروپونیک تهیه شده است. دلیل این انتخاب، کمبود بسیاری از ریزمغذی‌ها در کودهای مناسب برای گیاهانی است که در خاک رشد می‌کنند؛ این ریزمغذی‌ها در خاک یافت می‌شوند. اگر یکی از این کودهای مخصوص گیاهان خاکی را در محیط کشت هیدروپونیک استفاده کنید، علائم کمبود عناصر در گیاهان به‌زودی ظاهر می‌شود و از رشد گیاهان مأیوس می‌شوید.

دومین توصیه‌ی من استفاده از کودهای مایع است زیرا بسیار راحت‌تر مخلوط و در آب حل می‌شوند، و در مقایسه با کودهای جامد مشکلات کمتری ایجاد می‌کنند.

سومین پیشنهادم تهیه‌ی محلول دو یا سه قسمتی است تا با استفاده از مقادیر متغیر مایعات، نسبتِ مواد مغذی را تنظیم، و محلول مغذیِ مناسب برای گیاهان خاصی که پرورش می‌دهید و متناسب با مرحله‌ی‌ رشد آن‌ها را آماده کنید. بدین ترتیب در این میان، یک سری محلول مغذی تازه را نیز راحت‌تر می‌توان تعدیل کرد.

هدایت الکتریکی (EC) محلول مغذی کشت هیدروپونیک

غلظت مواد مغذی را می‌توان به‌طور غیرمستقیم از طریق هدایت الکتریکی اندازه‌گیری کرد. دستگاه هدایت‌سنج الکتریکی، هدایت الکتریکی محلول را اندازه‌گیری می‌کند. آنگاه این داده‌ها به معیار اندازه‌گیری کل مواد جامد محلول در PPM (بخش در میلیون) تبدیل می‌شود.

دستگاه EC متر در اطمینان‌بخشی از غلظت مناسبِ محلول مغذی و پایداری سطح آن در طول زمان، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. این دستگاه به جلوگیری از غلیظ ‌شدن بیش از حد محلول مغذی کمک می‌کند.

از آنجایی که جذب آب در گیاهان با فرایند اسمز انجام می‌شود، گیاهان به حرکت آب از محلول رقیق‌تر به محلول غلیظ‌تر متکی هستند. اگر غلظت محلول مغذی به اندازه‌ی کافی باشد، جذب آب در گیاهان با مشکل روبه‌رو می‌شود و گیاهان خشک می‌شوند.

دستگاه EC متر برای کسانی که کشت هیدروپونیک را به‌طور منظم انجام می‌دهند وسیله‌ای ضروری است. این دستگاه دقت در تهیه‌ی محلول‌های مغذی را بالا می‌برد و به‌وسیله‌ی آن می‌توان غلظت محلول را کنترل، و درحد نیاز رقیق کرد، و در زمان مناسب محلولی با ترکیب جدید ساخت.

مشکلات اندازه‌گیری EC

با اینکه دستگاه EC متر، هدایت الکتریکی و سپس PPM محلول را مشخص می‌کند، نمی‌تواند مواد مغذی سازنده‌ی حل‌شده در محلول را تعیین نماید.

حتی اگر دستگاه EC غلظت مناسبی از محلول مغذی را نشان دهد، ممکن است اطلاعاتی درباره‌ی فواید و مضرات این محلول برای گیاه مورد نظر نداشته باشید.

این مشکل، ویژه‌ی مناطقی است که آب سخت دارند و نسبت قابل توجهی از PPM محلول مغذی شما ممکن است حاصل مواد جامدِ نامشخصِ حل‌شده باشد.

به این دلیل بهترین آب جهت ساخت محلول مغذی برای کشت هیدروپونیک، آبی هست که کل مواد جامد حل‌شده در آن صفر PPM باشد، که درباره‌ی آن اطلاعاتی نداشتید.

مشکل دیگر مربوط به وجود بسیاری از مواد غذایی در محلول مغذی هیدروپونیک است که گیاهان مقدار کمی از آن‌ها را جذب می‌کنند و مابقی این مواد کم‌کم در محلول انباشته می‌شوند. در نتیجه، هرچه از زمان ساخت محلول مغذی‌ای که از صفر تهیه شد بیشتر می‌گذرد، نسبت مواد مغذی از سطح دلخواه هم بیشتر فاصله می‌گیرد.

pH محلول مغذی کشت هیدروپونیک

بهترین سطح pH برای رشد گیاهان در سیستم هیدروپونیک با توجه به نوع گیاه، معمولاً بین 5.5 و 6.3 است. کم یا زیاد بودن سرعت جذب هر ماده‌ی مغذی به pH محلول مغذی بستگی دارد.

هرچه سطح pH از 5.5 پایین‌تر برود، کمبود بعضی از مواد مغذی و نیز مسمومیت با سایر مواد مغذی، در گیاه ایجاد می‌شود زیرا سرعت جذب سریعاً تغییر می‌کند.

در pH پنج، سرعت جذب مس و آهن بالا می‌رود، در صورتی که جذب کلسیم و منیزیم به‌شدت ضعیف می‌شود. در نتیجه، گیاه احتمالاً دچار عوارض کمبود منیزیم و کلسیم می‌گردد، در حالی که، در معرض خطر ازدیاد آهن و مس قرار می‌گیرد.

در طرف دیگر طیف، با بالا رفتن pH، رسوب تعدادی از ریزمغذی‌های محلول مغذی افزایش می‌یابد. این حالت می‌تواند به‌سرعت باعث فقر تعدادی از مواد مغذی مانند آهن ‌شود.

کنترل مکرر میزان pH محلول هیدروپونیک اهمیت بالایی دارد. از آنجایی که گیاهان مواد مغذی محلول را پیوسته جذب می‌کنند، میزان pH در طول زمان کاهش می‌یابد و تعدیل و تنظیم pH به‌منظور حفظ پایداری آن در محدوده‌ی دلخواه مهم است.

کیفیت آب

مشخصات آب اولیه برای ساخت محلول مغذی کشت هیدروپونیک حیاتی است. همان گونه که قبلاً گفته شد، آبی که حاوی میزان بالایی از انواع مواد جامد حل‌شده هست و یا آب خیلی سخت، با ایجاد محدودیت در افزودن مقدار مجاز مواد مغذی به محلول و نیز واکنش با مواد مغذی افزوده شده، مجموعه‌ای از مشکلات را به وجود می‌آورد.

شیوه‌ی ‌ساخت محلول مغذی هیدروپونیک

وسایلی که استفاده می‌کنم

1. سطل بزرگ و تمیز
2. همزن چوبی
3. سرنگ برای اندازه‌گیری حجم مقادیر کم
4. پیمانه‌ی اندازه‌گیری برای حجم مقادیر بیشتر
5. محلول‌های مغذی
6. pH متر الکتریکی
7. دستگاه EC متر
8. محلول‌های مناسب تنظیم pH

بگذارید آب ساکن شود

حداقل 24 ساعت آب را زیر نور مستقیم آفتاب قرار دهید تا کلر آن خارج شود. با این کار دمای آب تا دمای اتاق بالا می‌رود. دمای ایده‌آل برای محلول‌های هیدروپونیک حدود 17 تا 22 درجه‌ی سانتی‌گراد است.

اطلاعات اولیه

تعداد PPM و میزان pH آب را بررسی نمایید. اگر تعداد PPMبیش از ۱۲۰ بود، با افزودن آب مقطر، یا عبور آب از فیلتر اسمز معکوس، یا فیلتر کربن فعال، این تعداد را کاهش دهید.

طبق توصیه و دستورالعمل تولید‌کننده‌ی محلول مغذی عمل کنید

قبل از افزودن هرگونه مواد مغذی به آب اولیه، مرحله‌ی رشد گیاه خود را در نظر بگیرید، و غلظت و ترکیب مواد مغذی مناسبی را برای محلول مغذی خود تعیین کنید. هیدروپونیک عمومی در وب‌سایت خود منابعی عالی برای راهنمایی دارد. معمولاً هم به این و هم به سایر منابع رجوع می‌کنم زیرا نمی‌توانم همه‌ی اطلاعات را به حافظه‌ام بسپارم. از محلول‌های مغذی آن‌ها نیز استفاده می کنم زیرا چندین سال است که برایم قابل‌اعتماد هستند.

مواد مغذی انتخابی خود را طبق نسبت‌هایی اضافه کنید که در نظر داشته‌اید. اگر مواد مغذی را به‌طور جداگانه به محلول اضافه می‌کنید، با ریزمغذی‌ها شروع نمایید و با درشت‌مغذی‌ها ادامه دهید. در غیر این ‌صورت، به‌راحتی از دستور‌العمل‌هایی که توسط تولیدکننده‌ی محلول مغذی ارائه شده است استفاده نمایید.

پایش غلظت مواد مغذی کشت هیدروپونیک

هنگام ساخت محلول، با استفاده از دستگاه EC متر چندین بار غلظت را بررسی نمایید تا با مقدار زیاد مواد مغذی، محلول بیش از اندازه قوی نشود.

تنظیم pH

بعد از اضافه کردن همه‌ی مواد مغذی، نوبت به بررسی میزان pH محلول مغذی می‌رسد. با روشی که برای کنترل pH انتخاب کرده‌اید می‌توانید این بررسی را انجام دهید. خودم، با pH متر الکتریکی کنترل می‌کنم.

احتمال دارد که سطح pH فراتر از محدوده‌ی هدف برود. pH محلولی که خودم درست می‌کنم معمولاً بالاتر می‌رود. در این مورد، بهتر است مقدار کمی اسید فسفریک یا pH پایین را در حدود یک لیتر آب رقیق کنید.

محلول‌های تنظیم کننده‌ی ‌pH معمولاً قوی هستند و خیلی راحت فقط با مقدار کمی اسید، میزان بسیار بالای pH را به میزان بسیار پایین می‌رسانند. با اسید رقیق خیلی دقیق‌تر می‌توان میزان pH را تنظیم کرد.

بعد از تنظیم محلول با pH مناسب، می‌توانید آن را به محیط کشت هیدروپونیک اضافه کنید.