ساختار و قسمت‌های گیاه و عملکرد آنها

همه انواع گیاهان از اجزای مشترکی تشکیل شده‌اند که هر کدام از این قسمت‌های عملکرد ویژه‌ای در رشد و نمو گیاه دارند. در صورتی که با عملکرد قسمت‌های مختلف گیاه آشنا شویم می‌توانیم نیازهای آن را بهتر بفهمیم و در نتیجه بهتر از گیاهان خود مراقبت کرده و حداکثر شادابی گیاه و برداشت محصول را داشته باشیم.

ریشه: کار ریشه چیست؟

ریشه‌ی گیاه بخش پایینی آن است که به انتهای ساقه متصل می‌باشد. ریشه در بقای گیاه نقش مهمی ایفا می‌کند و وظیفه‌ی آن ثابت نگه داشتن گیاه در زمین، یافتن آب و مواد مغذی برای انتقال به گیاه و کمک به رشد گیاه است.

در بیشتر گیاهان، ریشه‌ها زیر زمین باقی مانده و از دید کسانی که گیاه را مشاهده می‌کنند بخش «پنهان» گیاه محسوب می‌شوند. ریشه‌ها اغلب به صورت عمقی در زمین گسترش می‌یابند و پخش می‌شوند تا مواد غذایی و آب کافی در دسترس گیاه قرار بگیرد. بعضی از گیاهان مانند علف‌ها دارای ریشه‌های فیبری کم‌عمق هستند که به الیاف ریز مو مانند شباهت دارند. سایر گیاهان مانند بوته‌های بزرگ‌تر دارای ریشه‌های ضخیم قوی با سیستم‌های ریشه‌ای پیچیده‌ای هستند که نقش مهمی در پایداری گیاه برعهده دارند تا گیاه در طی طوفان‌ از جا کنده نشده و آسیب نبیند؛ به علاوه، مواد مغذی مورد نیاز گیاه توسط ریشه‌ها از خاک جذب شده و به جایی که گیاه احتیاج دارد منتقل می‌شوند.

ریشه‌ی عمودی (Taproots) نوعی ریشه هستند که در بعضی از گیاهان مانند هویج و سیب‌زمینی دیده می‌شوند. سیستم‌های راست‌ریشه‌ای به صورت عمودی در داخل خاک رشد کرده و گسترش می‌یابند؛ این ریشه‌ها اندازه و شکل ظاهری کوتاه و کلفتی دارند و ذخیره کننده‌ی مواد غذایی گیاه هستند.

در گیاهان هوازی (Epiphytes) یعنی گیاهانی که زیستگاه طبیعی‌شان سطح گیاهان و درختان دیگر است، ریشه‌های هوایی رایج هستند. این ریشه‌ها به جای اینکه زیرِ زمین در خاک رشد کنند، به سمت بیرون و در هوا رشد می‌کنند و برای زنده ماندن گیاه، رطوبت هوا را جذب می‌کنند. از جمله گیاهانی که دارای ریشه هوایی هستند می‌توان گیاه ارکیده را نام برد که در گلدان به عنوان گیاه خانگی نیز نگهداری می‌شود؛ این گیاهان معمولاً دارای ریشه‌های هوایی هستند که خارج از گلدان رشد می‌کنند. جالب توجه است که گرچه وجودِ ریشه‌های سالمی که فضای کافی برای رشد و نمو در اختیار دارند برای زنده ماندن تقریباً همه گیاهان ضروری است اما گیاهانی وجود دارند که می‌توانند بدون ریشه نیز رشد کنند.

تیلاندزیا (Tillandsia) نمونه‌ای از گیاهان هوازی هستند. این گیاهان در مناطق جنگلی و بسیار مرطوب رشد می‌کنند و برگ‌های آن‌ها رطوبت و مواد مغذی مورد نیاز آن‌ها را از هوا جذب می‌کنند.

ساقه:‌ کار ساقه چیست؟

ساقه قسمت مرکزی گیاه است. این بخش میان ریشه و برگ یا گل قرار گرفته است و کار اصلی آن جابجایی آب و مواد مغذی بین ریشه و بقیه قسمت‌های گیاه است. انواع متفاوتی از سلول‌ها در ساقه وجود دارند که هر یک عملکرد مخصوص به خود را انجام می‌دهند.

بافت آوند چوبی آب را از ریشه به برگ منتقل می‌کند در حالی که بافت آبکشی (Phloem) مواد مغذی را انتقال می‌دهد. ساقه علاوه بر اینکه ریشه را به برگ‌ها و گل‌های گیاه متصل می‌کند و آب و مواد مغذی لازم را در گیاه توزیع می‌کند، در پایداری گیاه نیز نقش دارد. ساقه‌ها برای تحمل وزن برگ‌های بالایی و گل‌ها باید محکم باشند و بسته به نوع گیاه می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند. گیاهان کوچک با گل‌های ظریف ممکن است ساقه‌های باریکی داشته باشند در حالی که ساقه‌ی درختان و درختچه‌ها بسیار ضخیم‌تر و چوبی است.

وجه اشتراک بیشتر ساقه‌ها شیوه رشد آن‌ها به سمت بالا است. این نحوه‌ی رشد ساقه از این جهت اهمیت دارد که اجازه می‌دهد همه برگ‌های گیاه به نور خورشید دسترسی پیدا کنند، امری که برای رشد گیاه ضروری است.

برگ: کار برگ چیست؟

برگ‌ها محل اصلی انجام فتوسنتز هستند؛ آن‌ها آب و مواد معدنی را که توسط ریشه‌ها جمع آوری شده و توسط ساقه‌ها در گیاه توزیع شده‌اند را به گلوکز تبدیل می‌کنند که ماده غذایی اصلی و منبع انرژی گیاه است. برگ‌ها از نور خورشید، دی اکسید کربن، آب و کلروفیل برای انجام فتوسنتز استفاده می‌کنند. اکثر برگ‌ها به دلیل وجود کلروفیل سبز رنگ هستند. با این حال، در بسیاری از گونه‌های گیاهی برگ‌های چند رنگی یافت می‌شود که حاوی لکه‌های سفید هستند. این نقاط در واقع به دلیل عدم وجود کلروفیل کمرنگ به نظر می‌رسند. ازآنجایی‌که کلروفیل برای انجام فتوسنتز ضروری است بنابراین این برگ‌ها به طور معمول برای رشد به مقادیر بیشتری از نور خورشید نیاز دارند.

برگ‌ها می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند از برگ‌های نازک پر مانند در سرخس گرفته تا برگ‌های سوزنی روی گیاهان مخروطی و درختان کاج اما صرف‌نظر از جنبه‌ی زیبایی‌شناسی برگ‌ها همه آن‌ها قادر هستند عملکرد اصلی خود را، که تبدیل آب و مواد مغذی به مواد غذایی قابل‌مصرف برای گیاهان است، انجام دهند. بیشتر برگ‌ها ساختاری صاف و نازک دارند. این باعث می‌شود حداکثر سطح آن‌ها در معرض نور قرار بگیرد. گیاهان معمولاً به شکلی رشد می‌کنند که برگ‌های‌شان به طور پراکنده شده و با فاصله از هم قرار بگیرند تا نور به طور یکسان به همه‌ی آن‌ها نفوذ کند و برگ‌ها در سایه قرار نگیرند.

برگ‌ها علاوه بر انجام فتوسنتز و تأمین مواد غذایی گیاه، قادر به ذخیره آب نیز هستند (برای مثال در گیاهان شیره‌دار مانند گیاه یشم). این برگ‌های متورم آب را درون خود ذخیره می‌کنند تا در صورت خشک‌سالی گیاه آب کافی برای زنده ماندن داشته باشد.

ادامه این مطلب را در اجزاء سلول گیاهی و عملکرد آن‌ها بخوانید.