پتاس چیست؟

به کود پتاسیم «پتاس» می‎گویند، اسمی که از یک روش قدیمی تولید می‎آید که در آن پتاسیم از طریق آبشویی خاکستر چوب به دست می‎آمد و با تبخیر شیرابه‎ در دیگ‎های بزرگ آهنی غلیظ می‎شد. پیداست که این روش دیگر عملی نیست و از نظر زیست محیطی ناپایدار است. در تولید محصولات کشاورزی، پتاسیم همراه با برداشت محصول از خاک خارج می‎شود و برای اطمینان از کاشت محصولات جدید باید جایگزین شود.

بیش از ۳۵۰ میلیون سال پیش دریای بزرگ دوونین (Devonian Sea) در منطقه‎ی کانادای مرکزی و شمال آمریکا به آرامی خشک شد و نمک و مواد معدنی غلیظی بجا گذاشت. این روند امروزه در مکان‎هایی مثل دریاچه نمک یوتا و بحرالمیت ادامه دارد.

این نمک‎های دریایی باستانی امروزه به شکل‎های متفاوت و مفیدی بازیابی و استفاده می‎شوند و بیشترین استفاده‎ی آن به عنوان کود پتاسیم است. پتاسیم یک غذای گیاه طبیعی است، چون کودهایی مثل کلراید پتاسیم و سولفات پتاسیم به وفور در طبیعت وجود دارند. خوشبختانه ذخایر عظیمی از پتاس در برخی نقاط زمین وجود دارد که می‎تواند نیاز ما به این ماده‎ی مغذی را برای قرن‌های آینده برآورده کند. پیداست که این کود یک ماده شیمیایی مصنوعی یا تولید شده نیست، چون مستقیم از زمین استخراج می‎شود و به راحتی از طریق فرآیندهای زمین‎شناسی و شیمیایی بازیافت می‎شود.

پتاسیم یک ماده‎ی معدنی مهم و ضروری برای سلامت انسان است. از آنجا که پتاسیم در بدن ذخیره نمی‎شود، لازم است که این ماده‎ی مغذی به طور مداوم با غذاهای غنی از پتاسیم جایگزین شود. رژیم‎های حاوی پتاسیم زیاد و سدیم کم به جلوگیری از فشار خون بالا کمک می‎کنند.

پتاسیم برای رشد گیاهان ضروری است و باید منبع کافی از آن در خاک وجود داشته باشد تا گیاه بتواند به خوبی رشد کند. وقتی میزان پتاسیم محدود باشد، گیاهان عملکرد ضعیف‎تری دارند، کیفیت پایینی دارند، در مصرف آب بهره‎ی پایینی دارند و بیشتر در معرض آفت وآسیب‎های ناشی از بیماری قرار می‎گیرند.

در بسیاری از نقاط دنیا خاک‎های کشاورزی به مرور دچار کمبود پتاس می‎شوند. بعضی از خاک‎ها در زمان‎های گذشته وقتی برای اولین بار زیرکشت می‎رفتند، غنی از پتاس بودند. با این حال، بعد از سال‎ها کشت متراکم و از دست دادن مواد مغذی موقع برداشت، امروزه بسیاری از مزارع برای حفظ بهره‎وری خود باید به‎ طور منظم با پتاس تغذیه شوند.

در محصولات پربازده حجم زیادی از پتاسیم موقع برداشت از زمین حذف می‎شود. مثلا برداشت ۲۲ تن یونجه در هر جریب (A) باعث حذف بیش از ۵۱۰ کیلوگرم K₂O می‎شود. همچنین ۵۷ تن محصول سیب زمینی در هکتار باعث حذف ۵۶۰ کیلوگرم K₂O می‎شود، و برداشت ۱۰۰ تن گوجه فرنگی در هر هکتار بیش از ۵۱۰ کیلوگرم K₂O را از خاک حذف می‎کند. اما این حجم زیاد مواد مغذی حذف شده از خاک معمولا با مقدار کوددهی برابر نیست. عجیب نیست که کمبود پتاسیم K در مزارع کشاورزی در حال تبدیل شدن به موضوع رایجی است.

منابع بسیار خوبی از پتاسیم برای حفظ یک اکوسیستم کارآمد و سالم و تامین منابع مواد مغذی خاک وجود دارد. از کدام یک باید استفاده کنید؟ بعضی از محبوب‎ترین‎ آنها دراین‎جا آمده است:

• کلرید پتاسیم (موریات پتاسیم) (KCl; 0-0-60)
• سولفات پتاسیم (سولفات پتاس) (K2SO4; 0-0-50-18S)
• سولفات پتاسیم-منیزیم (K2SO4-2MgSO4; 0-0-22-22S-11Mg)
• تیوسولفات پتاسیم (K2S2O3; 0-0-25-17S)
• نیترات پتاسیم (KNO3; 13-0-44)

مقدار پتاسیم موجود در این کودها برابر است و این ماده غذایی بدون در نظر گرفتن منبع به سرعت در دسترس گیاه قرار خواهد گرفت. تفاوت اصلی در مواد مغذی همراه است که همراه با پتاسیم در اختیار گیاه قرار می‎گیرند.

کلرید پتاسیم: اهمیت کلرید بیشتر مواقع نادیده گرفته می‎شود، اما یک ماده‎ی مغذی ضروری برای رشد گیاه است. تحقیقات اخیر نشان می‎دهد که بسیاری از محصولات با عملکرد مناسب و کیفیت بالای خود پاسخ مناسبی به کلرید می‎دهند. اگر مقادیر زیادی از آن در اختیار بذر یا نهال قرار گیرد، مثل هر کود محلول دیگر، می‎تواند آسیب ناشی از نمک ایجاد کند. کلرید پتاسیم معمولا ارزان‌ترین منبع پتاس است.

سولفات پتاسیم: همه‎ی محصولات برای تهیه‎ی پروتئین و آنزیم به مقدار کافی از سولفور نیاز دارند. گیاه‎هایی که دچار کمبود سولفور می‎شوند، سبز روشن به نظر می‎رسند و عملکرد و کیفیت آنها کاهش پیدا می‎کند. سولفات موجود در کودهای دارای پتاس بلافاصله آماده‎ی جذب توسط گیاه است.

سولفات منیزیم-پتاسیم: به خاطر نقش حیاتی منیزیم در کلروفیل، کمبود آن در ابتدا به شکل برگ‌های زرد در قسمت تحتانی گیاه پیدا می‎شود. نیاز به منیزیم بسیار متفاوت است، به طور کلی حبوبات دارای مقدار بیشتری از این عنصر نسبت به گیاهان علفی هستند.

نیترات پتاسیم: تامین فراوان نیتروژن برای همه‎ی محصولات پربازده ضروری است. برای محصولاتی که منابع نیترات را به آمونیوم ترجیح می‎دهند، استفاده از این منبع پتاس می‎تواند گزینه خوبی باشد.

بسیاری از منابع عالی پتاس برای تامین نیازهای تغذیه‎ای محصولات وجود دارد. هنگام تصمیم‎گیری در مورد استفاده از یک منبع، منبعی را انتخاب کنید که نیازها را برآورده کند و همچنین آنیون همراهی را در اختیار گیاه بگذارد تا کمک کند محصولات پربازده در بهترین شکل خود باشند.