لکه موجی یا بلایت زودرس گوجه­ فرنگی: شناسایی، پیشگیری و درمان

سوختگی یا بلایت زودرس یا بیماری لکه موجی (Early Blight)، می‌تواند تقریبا تمام قسمت‌های گوجه‌فرنگی ازجمله ساقه، برگ و میوه را درگیر کند. درصورت ابتلا، گیاه ممکن است نمیرد؛ اما ضعیف‌تر خواهد شد و محصول کمتری به بار خواهد داد. لکه موجی عمدتا به گیاهان مسن‌تر حمله می‌کند، اما ممکن است در نهال‌های جوان‌تر نیز بروز کند. گیاهان دچار تنش یا گیاهان دارای شرایط ناسالم‌تر به‌طور اخص در معرض این بیماری قرار دارند. بیماری لکه موجی در سیب‌زمینی نیز یک معضل رایج است.

بیماری لکه موجی بقدر کافی مشکل‌آفرین است؛ اما نباید آن را با بیماری بادزدگی یا بلایت دیررس (Late Blight)، اشتباه گرفت؛ که به مراتب خطرناک‌تر بوده و می‌تواند به‌سرعت گیاه گوجه‌فرنگی را بکشد و تا چندین مایل گسترش یابد.

بلایت گوجه‌فرنگی چیست؟

بلایت گوجه‌فرنگی یک بیماری با عامل قارچی است که بسته به نوع قارچ، انواع متفاوتی دارد. درعین حال یک گیاه می‌تواند همزمان به بیش از یک نوع بلایت مبتلا شود. بلایت‌های گوجه‌فرنگی سه نوعند که هرکدام بوسیله قارچی متفاوت ایجاد می‌شوند و همگی دارای مشابهت‌هایی هستند.

انواع بلایت گوجه‌فرنگی

• بلایت (سوختگی) زودرس یا لکه موجی: لکه موجی یک بیماری رایج در گوجه‌فرنگی است که توسط قارچ Alternaria Solani ایجاد می‌شود. این بیماری خود را به‌صورت لکه‌های بزرگ و نامنظم با حلقه‌های زردرنگ بر روی برگ‌ها، نشان می‌دهد که درنهایت برگ‌های آلوده را کاملا به رنگ زرد در می‌آورد.
• بادزدگی (بلایت دیررس): بادزدگی یک کپک قارچی مرطوب است که قارچ Phytophthora Infestans آن را بوجود می‌آورد. در این بیماری، لکه‌هایی بزرگ به رنگ قهوه‌ای تیره و با حاشیه‌های خاکستری بر روی برگ‌ها شکل می‌گیرد که درنهایت برگ‌های آلوده را به‌صورت خوشه‌های خشک قهوه‌ای رنگ، در می‌آورد.
• لکه برگی سپتوریایی: لکه برگی سپتوریایی بوسیله قارچ Septoria Lycopersici ایجاد می‌شود که در اثر آن، تعداد بسیار زیادی لکه کوچک و گرد با مرکز روشن، بر روی برگ ظاهر می‌گردد.

علائم لکه موجی در گوجه‌فرنگی

لکه موجی برخی اوقات با لکه برگی سپتوریایی اشتباه گرفته می‌شود. هر دو بیماری لکه‌هایی بر روی برگ ایجاد می‌کنند که درنهایت به زرد شدن، پژمردگی و مرگ برگ، ختم می‌شود؛ اما تفاوت آنان در اینست که سپتوریا هاگدان‌هایی از خود به‌جای می‌گذارد که به‌صورت رشته‌هایی ریز، از لکه‌ها به سمت بیرون کشیده می‌شوند.

در گیاهان مسن‌تر: لکه‌های تیره متشکل از حلقه‌های متحدالمرکز، ابتدا در برگ‌های مسن‌تر ظاهر می‌شود. احتمال دارد برگ‌های آلوده دچار مرگ زودرس شده و درنتیجه آن، میوه گیاه در معرض آفتاب‌سوختگی قرار گیرد.

لکه‌های ایجاد شده بر روی ساقه ابتدا کوچک هستند و اندکی فرورفتگی دارند. با بزرگ‌تر شدن و کشیده شدن تدریجی لکه‌ها، نقاطی تودرتو مشابه با لکه‌های برگ، قابل مشاهده خواهد بود. لکه‌هایی که در قسمت‌های پایینی نزدیک به سطح زمین ایجاد می‌شوند، ممکن است باعث بروز حلقه‌هایی دور طوقه و یا پوسیدگی طوقه شوند. این عوارض حتی اگر گیاه گوجه‌فرنگی را نکشد، بر میزان باردهی آن تاثیر منفی خواهد داشت.

بر روی میوه گوجه‌فرنگی: اگر لکه موجی در میوه گوجه فرنگی بروز کند، لکه‌ها نخست در قسمت انتهایی ساقه پدیدار می‌شوند که منجر به شکل گرفتن سطحی تیره، چرم‌مانند و فرورفته و دارای حلقه‌هایی متحدالمرکز، می‌گردند. میوه‌های رسیده و نارس هر دو در معرض این آلودگی قرار دارند.

بر روی جوانه گیاه: جوانه‌های آلوده لکه‌های تیره‌رنگی را بر روی شاخه و برگ‌های خود خواهند داشت. در برخی موارد ممکن است حتی بیماری به لپه‌ها سرایت کند. در این بیماری معمولا زوائدی به دور ساقه‌ها پیچیده می‌شود.

علت ایجاد لکه موجی چیست؟

منشا قارچ عامل لکه موجی، ممکن است متفاوت باشد. این قارچ می‌تواند در خاک و یا در بذر یا نهال خریداری شده وجود داشته باشد. قارچ عامل حتی می‌تواند از زمستان سال قبل بر روی بقایای گیاهان گذشته موجود باشد. زیرا این قارچ می‌تواند در محیط خارج به‌مدت حداقل یک سال زنده بماند. لکه موجی با اینکه می‌تواند در هر آب و هوایی رشد پیدا کند، اما محیط مرطوب را ترجیح می‌دهد؛ مثل مناطق یا فصول پرباران و یا مناطق دارای رطوبت هوای بالا.

کنترل و پیشگیری از لکه موجی

برخی ارقام گوجه‌فرنگی مقاومت بیشتری به لکه موجی نشان می‌دهند، اما هیچکدام کاملا در برابر آن ایمن نیستند. حتی اگر رقم مقاومی را خریداری کنید، باز هم لکه موجی یکی از مشکلات رایج و اجتناب‌ناپذیر گیاه شما خواهد بود. اما توصیه‌های زیر می‌تواند به شما در کنترل و پیشگیری از این معضل، کمک کند.

کنترل

• گردش هوا: برای گیاه فضای زیادی را فراهم کنید. جریان هوای مناسب می‌تواند از خشک شدن گیاه جلوگیری کند.
• تیرک برای نگه داشتن گیاه: استفاده از تیرک یا قفس برای ثابت نگه داشتن گیاه گوجه‌فرنگی باعث می‌شود شاخ و برگ‌ها با زمین تماس پیدا نکنند و تخم‌های قارچ به آنان منتقل نگردد.
• قارچ‌کش‌ها: گیاهان خود را مدام وارسی کنید بویژه هنگام رطوبت و یا مواقعی که گیاه دچار تنش می‌شود. اگر علائم بلایت را بر روی یک گیاه تشخیص دادید، حذف کردن آن گیاه بهترین گزینه خواهد بود. استفاده از قارچ‌کش‌های محتوی Penthiopyrad یا Boscalid بیشترین اثربخشی را خواهد داشت.

پیشگیری

• بذرهای مجاز: بذرها و نهال‌ها را از منابع معتبر تهیه کنید و پیش از کاشتن گیاهان در باغ خود، آن‌ها را به‌دقت بررسی کنید.
• بهداشت محیط باغ: از آنجاکه قارچ لکه موجی می‌تواند در زمستان بر روی بقایای گیاه و یا خاک زنده بماند، رعایت بهداشت محیط ضروریست. بسیاری از بیماری‌های گوجه‌فرنگی می‌توانند در شرایط غیربهداشتی به باغ شما راه یابند. بنابراین پاک کردن بقایای گیاهان در پایان هر فصل زراعی، اهمیت بسیاری دارد.
• تناوب کشت: اگر لکه موجی در باغ شما شیوع یافت، مکان دیگری را برای کشت سال آینده گوجه‌فرنگی بیابید. حتی می‌توانید کشت آن را در گلدان انجام دهید.
• گیاهان هم‌خانواده را از هم جدا کنید: گیاهان راسته بادنجانیان (تاجریزی) مانند بادمجان، سیب‌زمینی و فلفل را در مجاورت گوجه‌فرنگی نکارید تا از سرایت بیماری‌های مشترک میان آنان جلوگیری گردد. به‌جای آن، از گیاهان مناسب برای کشت همراه با گوجه‌فرنگی استفاده کنید.

سوالات متداول

آیا بلایت گوجه‌فرنگی در خاک باقی می‌ماند؟

عوامل لکه موجی و لکه سپتوریایی درطول زمستان بر روی زمین زنده می‌مانند؛ اما بادزدگی (بلایت دیررس) قادر به زنده ماندن در زمستان نیست. لکه موجی و سپتوریا درصورت عدم مقابله یا پیشگیری با روش‌هایی مثل تناوب کشت، می‌توانند برای سال‌های متمادی شیوع داشته باشند.

آیا می‌توان گوجه‌فرنگی مبتلا به بلایت را مصرف کرد؟

بلایت انسان را مبتلا نمی‌کند، اما قارچ عامل آن می‌تواند مشکلات دیگری را بوجود آورد و یا طعم محصول را تغییر دهد. اگر گوجه‌فرنگی سالم اما دارای برگ‌های آلوده مشاهده کردید، سعی کنید قبل از آلوده شدن میوه، آن را جهت مصرف یا فرآوری، جدا کنید.

آیا بلایت گوجه‌فرنگی به گیاهان دیگر منتقل می‌شود؟

بله بلایت گوجه‌فرنگی می‌تواند به گیاهان دیگری مانند سیب‌زمینی یا سایر بادنجانیان منتقل شود.

چطور می‌توان پس از شیوع بلایت، خاک را استریل‌سازی کرد؟

قارچ‌کش‌ها می‌توانند قارچ بلایت را از بین ببرند اما استریل کردن خاک نیز روشی مناسب برای از بین بردن عوامل بیماری‌زای موجود در خاک است. سولاریزه کردن خاک روشی است که در آن از پوشش پلاستیکی شفافی استفاده می‌شود تا از طریق جذب اشعه خورشید، عوامل بیماری‌زا نابود شوند.