بیماری قارچی فوزاریوم چیست؟

فوزاریوم سرده‌ی بزرگی از قارچ‌های خاکی است که در بسیاری از نقاط جهان یافت می‌شوند. اغلب‌شان جزو گونه‌های ساپروفیت بی‌ضرر هستند و در اجتماعات میکروبی‌ایی خاک به وفور یافت می‌شوند. از این رو، بعضی از گونه‌های فوزاریوم، به خاطر تأثیر مخربی که روی محصولات دارند، به لحاظ اقتصادی حائز اهمیت هستند.

گونه‌های فوزاریوم

در ابتدا راجع به گونه‌شناسی فوزاریوم و همینطور بیش از ۱۰۰۰ گونه، نوع و نژاد آن سردرگمی‌هایی وجود داشت. اما هنگامی که مردم شروع کردند به درک اینکه فوزاریوم عامل جدی بیماری است، نیاز به سیستم دقیق طبقه‌بندی فوریت بیشتری یافت. امروزه، دانشمندان هنوز در مورد سیستم طبقه‌بندی که شامل چیزی بین نه الی پنجاه گونه، از صفر تا ۲۹ نوع و از صفر تا دوازده شکل است اختلاف نظر دارند.

نوارهای قهوه‌ای تر سطح بیرونی همراه با از بین رفتن رنگ داخل ساقه. این یک نمونه از پژمردگی ریشه‌ی فوزاریومی است که علامت آن شانکری است که ساقه را به رنگ قهوه‌ای سوخته درآورده است.

 

به خاطر همین سردرگمی در شناسایی بسیاری از گونه‌های فوزاریوم نیز طبقه‌بندی‌شان بر اساس نشانه‌شناسی گیاه صورت می‌پذیرد. این بدین معنی است که بسیاری از گونه‌ها بر حسب بیماری‌ای که ایجاد می‌کنند، مثل گروه‌های نژادی شانکر ساقه‌ی فوزاریوم و پژمردگی فوزاریوم، تقسیم شده‌اند.

بیماری نوع فوزاریوم

گروه شانکر ساقه‌ی فوزاریوم نوعی قارچ خاکی است که عامل آن شش گونه (F. sulphureum, F. graminearum, F. lateritium, F. sambucinum, F. avenaceum and F. culmorum) است. گروه پژمردگی ساقه و ریشه نیز در زمره‌ی قارچ خاکی است که عامل آن اصولاً فوزاریوم سولانی است. گروه پژمردگی فوزاریومی گروهی از قارچ‌های عروقی هستند که عامل آن پاتوژن آوندی موسوم به فوزاریوم آکسیسپوروم است. در بین این گروه، آکسیسپوروم چند شکل ویژه‌–موسوم به ریخت‌ویژه (f.sp)- دارد که به طیفی از گیاهان میزبان حمله‌ور شده و بیماری‌هایی ایجاد می‌کنند.

فوزاریوم آکسیسپوروم با ریخت‌ویژه‌ی وسینفکتوم (vasinfectum) و اَپی (apii) سبب پژمردگی گیاهان می‌شوند و هر دو به لحاظ ریخت‌شناسی به هم شباهت دارند، اما با توجه به نام زیر‌گونه‌ها، میزبان‌های متفاوتی دارند. با این حال، بحث راجع به سیستم طبقه‌بندی، به دلیل اینکه بسیاری از دانشمندان پیشنهاد می‌دهند فوزاریوم آکسیسپوروم با ریخت‌ویژه‌ی اَپی هم‌گروه وسینفکتوم است، راه طولانی در پیش دارد. به همین خاطر، ویژگی دسته‌های زیر‌گروه بر اساس ژنتیک قارچ صورت می‌پذیرد تا اینکه بر اساس تعامل میزبان-پاتوژن باشد.

چیزی که در اینجا مشاهده می‌کنید فوزاریوم اسپوزا روی ساقه‌ی طالبی است

فوزاریوم آکسیسپوروم با ریخت‌ویژه‌ی کیوبنس زیرگونه‌ای با تعریف شفاف است که سبب پژمردگی درختان موز می‌شود. همین پاتوژن بود که سبب از بین رفتن رقم موز « Gross Michael» شد که بعد از آن گونه‌ی موز « Cavendish» به دلیل مقاومتش در برابر فوزاریوم معرفی شد. همانند موز، اصلاح نژاد گسترده‌ای به منظور مقاوم ساختن گیاهانی همچون حبوبات و غلات، پنبه، سیب‌زمینی و گوجه، در برابر فوزاریوم در حال اجراست.

چرخه و آسیب بیماری فوزاریوم

کلونی‌های فوزاریوم ممکن است (بر اساس گونه) کم‌رنگ یا دارای رنگی روشن و دارای کپک‌های میسلیوم هوایی پنبه‌شکل باشند. طیف رنگشان از مایل به سفید تا مایل به زرد، قهوه‌ای، صورتی یا قرمز متغیر است. گونه‌های فوزاریوم به شکل خاص برای تولید مثل اقدام به تولید هاگ (موسوم به ماکرو و میکروکونیدی) می‌کنند و انتشار می‌یابند.

علایم شانکر ساقه‌ی فوزاریومی با ضایعه‌ی اپیدرمی آغاز و سپس به‌دنبال آن کلروز و نکروز بروز می‌دهند. در نزدیکی ضایعه، شاخه‌ها و ساقه‌ها به شکلی معمول تورم می‌یابند و شانکری ایجاد می‌کند که ممکن است سر باز کند. برگ‌ها روی ساقه‌های آسیب دیده، بدون اینکه روی زمین بیفتند، پژمرده و خم می‌شوند. این پاتوژن به نهال‌های کوچک نیز حمله می‌کند و سبب پژمردگی‌شان می‌شود.

به دلیل نشانه‌شناسی میزبان، ممکن است چون بیماری پژمردگی ریشه‌ی فوزاریومی و شانکر ساقه‌ی فوزاریومی هر دو به ایجاد شانکر می‌انجامند، با هم اشتباه گرفته شوند. با وجود این، شانکر ساقه‌ی فوزاریومی سبب رنگ‌و‌رو رفتگی سرخ‌رنگ آوند می‌شود و پژمردگی ریشه‌ی فوزاریومی شانکرهایی نرم، تیره یا سیاهی ایجاد می‌کند که در قالب رنگ‌و‌رو رفتگی قهوه‌ای تیره روی ساقه خودنمایی می‌کند.

علایم پژمردگی فوزاریومی (فوزاریوم آکسیسپوروم با ریخت‌ویژه‌ی فازولی (phaseoli)) روی ریشه‌ی خشک گیاهان لوبیا

 

فوزاریوم سولانی (پژمردگی ریشه) قارچی ساپروفیتیک است، به این معنی که روی بافت‌های مرده یا در حال مرگ گیاهان کلونی می‌سازد. این قارچ به ساقه‌ها در نقاط مهم گیاه یا در خاک حمله می‌برد و از جراحت گیاه سوء‌استفاده می‌کند. هاگ‌هایش در طول دوره‌های طولانی‌مدت همراه با رطوبت و دمای بالا جوانه می‌زنند.

فوزاریوم آکسیسپوروم (پژمردگی) نیز قارچی ساپروفیتیک است که می‌تواند در خاک بین چرخه‌های تولید محصول، در باقی‌مانده‌ی آلوده‌ی گیاهان، زنده بماند. این قارچ یا به شکل میسلیوم یا هر یک از سه نوع مختلف هاگ می‌تواند به بقایش ادامه دهد. ریشه‌ها مستقیماً به‌واسطه‌ی نوکشان یا زخم‌هایی که پیدا می‌کنند به این قارچ آلوده می‌شوند. به محض ورود میسلیوم به داخل گیاه، در قشر ریشه تا رسیدنش به آوندها و بعداً رسیدن به کل بافت عروقی گیاه، رشد می‌یابد. این پروسه همواره میزان جذب آب و مواد غذایی را برای گیاه محدود می‌سازد که منجر به پژمرده شدن برگها و در نهایت مرگ گیاه می‌شود.

ساقه‌ی خشک شده‌ی لوبیا با علایمی از بیماری پژمردگی فوزاریومی که عامل آن فوزاریوم آکسیسپوروم با ریخت‌ویژه‌ی فازولی بوده است

 

مدیریت، کنترل و درمان بیماری فوزاریوم

به‌سختی می‌توان گونه‌های پاتوژنی فوزاریوم را به خاطر توانایی‌شان در زنده ماند در خاک برای مدتهای طولانی، با یا بدون میزبان، و همچنین وضعیت ساپروفیتیک آن‌ها را کنترل کرد. برنامه‌ی کامل مدیریت فوزاریوم باید شامل پیشگیری، اقدامات پرورشی، بهداشتی، کنترل بیولوژیکی و شیمیایی باشد.

کاستن از استرس گیاهان سبب محدودسازی بروز شرایط مطلوب برای رشد قارچ می‌شود. مطمئن شوید از دانه‌ها و گیاهان زراعی تمیز و عاری از بیماری استفاده می‌کند. از آبیاری بیش از حد، کاشت در عمق، کوددهی بیش از حد با نیتروژن و فسفر و زخمی کردن گیاه حین کاشت آن اجتناب ورزید. پرورش، برداشت و دسته‌بندی از جمله اقداماتی هستند که به منظور جلوگیری از گسترش فورازیوم به شما کمک می‌کنند.

مؤثرترین کار برای جلوگیری از گسترش فوزاریوم، یاد گرفتن تشخیص زودهنگام علایم این بیماری است. گذشته از این، ضدعفونی کردن خاک و استفاده از مواد شیمیایی ضدقارچ، تناوب در زراعت محصولات یا استفاده از ارقام مقاوم بهترین شیوه‌های پرورشی، بیولوژیکی و شیمیایی برای کنترل و محدود ساختن بیماری‌های فوزاریومی است.