ماده ارگانیک (آلی) چیست و چه نقشی در اصلاح خاک دارند؟

چنانچه شما هر منبع و محتوای علمی را در مورد سلامت خاک باغچه و نحوه اصلاح و بهبود خاک مطالعه کنید، مشاهده می‌کنید که در تمام آن‌ها به مبحث ماده ارگانیک اشاره شده است. اگرچه ماده ارگانیک درصد کوچکی (بین سه تا شش درصد) از خاک‌های باغچه یا کشاورزی را تشکیل می‌دهد، اما نقش حیاتی در حاصل خیزی (بهره‌وری) خاک ایفا می‌کند. حتی در صورتی که باغتان خاک خوب و سالمی داشته باشد، شما باید تلاش کنید که سطح دانش خود را در مورد ماده ارگانیک افزایش دهید، زیرا ما در طول زمان باید خاک را به طور مرتب با ماده ارگانیک تغذیه کنیم. بنا براین، نباید فرض کنیم که اصلاح کردن خاک از طریق اضافه کردن ماده ارگانیک یک پروژه یک‌زمانی یا موقت خواهد بود. بهبود و اصلاح کردن خاک یک فرایند دائمی است.

در این مقاله قصد داریم به سؤالات زیر پاسخ دهیم: ماده ارگانیک چیست؟ مواد ارگانیک چه تفاوتی با چیزهای ارگانیک و کودهای شیمیایی دارند؟ چرا ماده ارگانیک از بسیاری لحاظ برای بهبود حاصل خیزی خاک سودمند است؟

ماده ارگانیک چیست؟

به‌طورکلی، مواد ارگانیک از چیزهای زنده‌ای سرچشمه می‌گیرند که عنصر کربن را در درون خود ذخیره می‌کنند و بعد از تجزیه شدن دوباره کربن را به عنوان یک منبع انرژی به خاک باز می‌گردانند. به طور ویژه، ما می‌توانیم مواد ارگانیک را با توجه به زمان مورد نیاز برای تجزیه شدن آن‌ها به سه دسته تقسیم‌بندی کنیم. مواد ارگانیک فعال شامل باقی‌مانده حیوانات و گیاهان تازه‌ای هستند که تجزیه شدن آن‌ها بین چند ماه تا چند سال زمان می‌برند. این نوع ماده ارگانیک به عنوان خاکی بسیار زنده توصیف می‌شود، زیرا این خاک سرشار از ارگانیسم‌های کوچک فعال است. دسته دوم شامل مواد ارگانیک منفعل یا غیرفعال است که همچنین گیاخاک نامیده می‌شوند. این گروه در واقع نوعی پایدار از مواد ارگانیک هستند که فرایند تجزیه در آن‌ها به طور کامل به پایان رسیده است و هیچ نوع فعالیت زیستی ادامه پیدا نمی‌کند. دسته سوم نیز شامل مواد ارگانیک آهسته است که در وضعیتی بین مواد ارگانیک فعال و غیرفعال قرار می‌گیرند. تجزیه شدن مواد ارگانیک آهسته چندین دهه طول می‌کشد. برای مثال، می‌توان به ماده استخوان اشاره کرد.

تفاوت بین مواد ارگانیک و منابع ارگانیک

منابع ارگانیک به عنوان منبع یا سرچشمه همه مواد ارگانیک در نظر گرفته می‌شوند. برای مثال، می‌توان به برگ‌های درختان، کمپوست، کودهای کشاورزی یا دامی و باقی‌مانده گیاهان اشاره کرد. زمانی که منابع ارگانیک تجزیه می‌شوند، قالب و جرم آن‌ها تغییر می‌کند. به عبارت دیگر، منابع ارگانیک غیرپایدار هستند. تقریباً ۹۰ درصد منابع ارگانیک در طول فرایند تجزیه به مواد ارگانیک تبدیل می‌شوند. به همین خاطر شکل‌گیری خاک فرایندی بسیار طولانی است. تشکیل یک سانتی‌متر روخاک تقریباً صد سال زمان می‌برد. ترکیب شدن و ادغام مواد ارگانیک به عنوان گام اول در این فرایند شکل‌گیری خاک در نظر گرفته می‌شود.

مزایای مواد ارگانیک

اصلاح بافت خاک

بدون توجه به آنکه شما چه نوع خاکی در دسترس دارید، اضافه کردن مواد ارگانیک به خاک می‌تواند به بهبود بافت خاک کمک کند. خاک ماسه‌ای دارای بزرگ‌ترین نوع ذرات خاک است که بر روی قابلیت آن برای حفظ کردن آب و مواد مغذی تأثیر می‌گذارد و در نتیجه به رشد طبیعی گیاهان کمک می‌کند. اضافه کردن مواد ارگانیک به خاک‌های ماسه‌ای می‌تواند توانایی آن‌ها برای نگه‌داشتن رطوبت را بهبود دهد، در نتیجه مولکول‌های آب برای مدت طولانی‌تری در فضای خاک باقی می‌مانند و گیاهان می‌توانند آن‌ها را جذب کنند. از سوی دیگر، خاک رس دارای ذرات بسیار کوچکی است. معمولاً خاک‌های رسی از لحاظ مواد مغذی غنی هستند. اما این نوع خاک همچنین فشرده (متراکم) است، زیرا ذرات خاک به هم می‌چسبند. چسبیدن ذرات تشکیل‌دهنده خاک به زهکشی ضعیف و کمبود اکسیژن در محیط منجر می‌شود و در نهایت تأثیر منفی بر روی رشد ریشه گیاهان اعمال خواهد کرد. اضافه کردن مواد ارگانیک می‌تواند به کاهش تراکم و جدا شدن ذرات در محیط خاک رس کمک کند و در نتیجه سطح اکسیژن‌رسانی به ریشه گیاه بهبود پیدا می‌کند.

حتی در صورتی که خاک شما لومی باشد یعنی دارای ترکیب متعادلی از ذرات با اندازه‌های متفاوت است، اضافه کردن مواد ارگانیک می‌تواند به بهبود بافت خاک کمک کند، زیرا اضافه کردن مواد ارگانیک می‌تواند از متراکم‌تر شدن خاک در طول زمان جلوگیری کند.

فعالیت میکروارگانیسم‌ها (ارگانیسم‌های میکروسکوپی)

خاک به عنوان یک ماده مرده اما بسیار فعال در نظر گرفته می‌شود. اکوسیستم متعادل خاک از حشرات و ارگانیسم‌های میکروسکوپی تشکیل شده است که در طول زمان برای تغذیه شدن به مواد ارگانیک نیاز دارند. مواد ارگانیک یا آلی محیط ایده آلی برای بسیاری از ارگانیسم‌ها و میکروب‌ها فراهم می‌کنند که به بهبود سلامت و رشد طبیعی گیاهان کمک می‌کند.

همچنین به خاطر داشته باشید که هر چه قدر میکروارگانیسم‌های سودمندتری در خاک باغ شما حضور داشته باشند، تعداد کمتری از ارگانیسم‌های بد و مضر بقا پیدا می‌کنند. به عبارت دیگر، ارگانیسم‌های میکروسکوپی خوب از میکروهای مضر شامل نماتودها (کرم‌های لوله‌ای) و بیماری‌های خاک زاد گیاهی تغذیه می‌کنند.

علاوه براین، ارگانیسم‌های میکروسکوپی سودمند بعد از مردن و تجزیه شدن می‌توانند مواد مغذی در داخل خاک منتشر کنند. هر چه قدر شما میکروب‌های مفیدتری در خاک خود داشته باشید، مواد مغذی بیشتری در دسترس ریشه گیاهان قرار می‌گیرد.

جذب مواد مغذی

اضافه کردن مواد ارگانیک می‌تواند ظرفیت تبادل کاتیون خاک (CEC) را بهبود دهد. در نتیجه، خاک بهتر می‌تواند یون‌های مثبت برخی مواد مغذی مهم از جمله کلسیم، منیزیم و پتاسیم را حفظ کند. مواد ارگانیک حاوی اسیدهایی هستند که به بهبود سطح تراوایی (قابلیت عبور دادن رطوبت) ریشه گیاهان کمک می‌کند. در نتیجه، گیاهان بهتر می‌توانند آب و مواد مغذی را جذب کنند. علاوه براین، مواد ارگانیک می‌توانند مواد معدنی خاک را حل (تجزیه) کنند و در دسترس ریشه گیاهان قرار دهند.

علاوه براین، مواد ارگانیک می‌توانند مانع تغییرات در سطح پی هاش (pH) خاک می‌شوند. این اثر اصطلاحاً بافرینگ نامیده می‌شود. نباید فراموش کنیم که پی هاش نقش مهمی در جذب و دسترسی‌پذیری مواد مغذی ایفا می‌کند.

توصیه

اضافه کردن مواد ارگانیک می‌تواند مقدار مشخصی از مواد مغذی را برای گیاهان فراهم کند، اما شما هنوز باید به طور مرتب به عملیات کود دادن ادامه دهید. از طریق انجام آزمایش می‌توانید پی ببرید که خاک شما به چه نوع مواد مغذی نیاز دارد. علاوه براین، باید بررسی کنید که آیا سطح پی هاش خاک برای رشد گیاهان و محصولات در حال رشد در باغ شما در بازه مطلوب قرار دارد.

نحوه اضافه کردن مواد ارگانیک به خاک

شما می‌توانید هر نوع مواد ارگانیکی از جمله کمپوست جاافتاده، کود کشاورزی و خزه تورب (پیت ماس) را به طور مستقیم به خاک اضافه کنید، البته به شرطی که ماده ارگانیک بعد از تجزیه شدن به حالت گیاخاک (هوموس) تبدیل شده باشد.

علاوه براین، شما می‌توانید انواع دیگری از مواد ارگانیک را به خاک اضافه کنید. اما به خاطر داشته باشید که تجزیه شدن مواد ارگانیک سرشار از کربن یک فرایند طولانی خواهد بود.

شما باید زمانی مواد ارگانیک را به خاک اضافه کنید که در وضعیت خشک قرار داشته باشد. برای ترکیب کردن مواد ارگانیک در خاک می‌توانید از روتیواتور استفاده کنید. روش مناسب دیگر برای اضافه کردن مواد ارگانیک از طریق بیل زدن در داخل خاک خواهد بود، زیرا این روش از ایجاد لایه‌بندی در داخل خاک جلوگیری می‌کند.

البته قواعد مشخصی برای تعیین این مسئله وجود ندارد که شما حداکثر چه قدر ماده ارگانیک می‌توانید به خاک خود اضافه کنید، زیرا این موضوع به کیفیت خاک موجود در باغ بستگی دارد. چنانچه فرض کنیم که در باغ یا زمین شما برخی محصولات و گیاهان کاشته شده و در حال رشد هستند، شما نمی‌توانید هر سال مقدار بیشتری از یک لایه 5 تا 7.5 سانتی‌متری از مواد ارگانیک را به خاک اضافه کنید.

پیشنهاد

کاربرد مواد ارگانیک برای بهبود خاک باغچه نمی‌تواند به طور خودکار باغ شما را به یک محیط ارگانیک تبدیل کند. علاوه براین، باغ بانی ارگانیک به کاربرد کودها و دانه‌های ارگانیک، اجرای رویه‌های ارگانیک مدیریت بیماری و آفت و همچنین کاربرد دیگر روش‌های باغ بانی پایدار نیاز دارد.