۹ نشانه‌ی کودهی بیش از حد گیاهان و راه‌حل‌ها

همه‌ی ما می‌خواهیم گیاهانی سالم داشته باشیم، اما باید به این نکته توجه داشته باشیم که کوددهی بیش از حد بیشتر از اینکه منفعتی داشته باشد برای گیاهان مضر است. دانستن علائم رایج کوددهی بیش از حد گیاهان، امری مهم است تا بتوانید مشکل را برطرف و از بدترشدن آن نیز جلوگیری کنید.

1. بقایای سفید رنگِ کود نمکی روی سطح خاک.
2. نوک سوخته‌ و قهوه‌ای برگ‌ها و لبه‌های آن‌ها.
3. شاخ و برگ زرد، پیچ خورده یا پژمرده.
4. برگ‌های تغییرشکل‌یافته.
5. از بین‌رفتن برگ، گل یا میوه.
6. قهوه‌ای یا سیاه‌شدن ریشه، ریشه‌های پوسیده یا سایر علائم آسیب به ریشه.
7. عدم رشد علی‌رغم مراقبت خوب.
8. شاخ و برگ با رشد ضعیف یا رشد بیش از حد و دوکی شکل.
9. تعداد کمِ گل.

بررسی اجمالی: علائم کوددهی بیش از حد

دو تا از رایج‌ترین اشتباهاتی که ما در رابطه با گیاهان مرتکب می‌شویم آبیاری و کوددهی بیش از حد به آن‌ها است. این مشکل زمانی پیش می‌آید که می‌خواهیم از گیاهان به بهترین نحو مراقبت کنیم. متأسفانه رسیدگی بیش از حد به گیاهان ممکن است به معنای واقعی به آن‌ها آسیب برساند.

تغذیه‌ی بیش از حد گیاهان کار سختی نیست، چرا که فرآیند تغذیه‌ی آن‌ها برای ما خیلی روشن نیست و روند تغذیه‌ی گیاهان کاملاً با ما متفاوت است. کود را نمی‌شود با موادغذایی مورد مصرف انسان‌ها مقایسه کرد، گیاهان بیشتر مواد مغذی موردنیاز خود را با فتوسنتز به دست می‌آورند.

چرا کوددهی بیش از حد بسیار آسان است؟

کوددهی بیش از حد امری رایج است چرا که گیاهان به اندازه‌ای که ما فکر می‌کنیم به کود نیاز ندارند. آن‌ها فقط به موادمغذی نیاز دارند که نمی‌توانند آن‌ها را از طریق فتوسنتز تولید کنند. در مقایسه با حیوانات، گیاهان از نظر فیزیکی موادغذایی بسیار کمی مصرف می‌کنند.

شاید شما متوجه مشکل به وجودآمده در گیاهانتان نشوید. کودهای آهسته‌رهش یا اضافی ممکن است در خاک رسوب کنند و به مرور زمان برای گیاه محیطی سمی ایجاد کنند. شاید کمی گیج‌کننده باشد، چون می‌بینید علی‌رغم تغییرندادن روند مراقبتی، گیاه با مشکل مواجه شده است.

گاهی از کوددهی بیش از حد غافل می‌شویم زیرا علائم کوددهی بیش از حد ممکن است به دلایل دیگری هم ایجاد شوند. برای تشخیص درست باید عمیق‌تر به موضوع نگاه کنید.

چرا کوددهی بیش از حد برای گیاهان مضر است؟

کود دادن زیاد سه تاثیر منفی بر روی گیاهان دارد: 1. رطوبت موردنیاز را از بین می‌برد، 2. خاک را مسموم میکند و 3. گیاهان را در برابر بیماری‌های ناشی از استرس و هجوم آفات مستعد می‌کند.

1. نمک‌های مختلف موجود در کودها قادرند موجب کاهش جریان آب به ریشه‌ها شوند، بنابراین سطح رطوبت در شاخ و برگ محدود می‌شود. بسیاری از آسیب‌های ناشی از تغذیه بیش از حد گیاه با کود، در برگ‌ها ظاهر می‌شوند.
2. کود اضافی می‌تواند واکنش‌های بیوشیمیایی را مهار کند و آنزیم‌های گیاهی را از بین ببرد.
3. استرس ناشی از کوددهی بیش از اندازه، گیاهان را مستعد ابتلا به بیماری‌ها می‌کند. علاوه بر عفونت‌های فرصت‌طلب، آفات به سمت گیاهان ضعیف جذب می‌شوند و خواهند توانست راحت‌تر آلودگی ایجاد کنند.

دلایل کوددهی بیش از اندازه:

عوارض ناشی از تغذیه‌ی بیش از اندازه‌ی گیاه زمانی رخ می‌دهد که به میزان زیادی کود استفاده کنید. اما این عوارض به دلایل دیگری نیز رخ می‌دهند:

• کود باقی‌مانده از کوددهی‌های متعدد قبلی، که هرگز از خاک شسته نشده‌اند، می‌توانند مشکل‌ساز شوند.
• اندازه‌گیری دقیق کودهای آهسته‌رهش کار سختی است، بنابراین ممکن است به‌سادگی بیش از حد نیاز مصرف شوند.
• زهکشی ضعیف خاک باعث حفظ بقایای کود در خاک خواهد شد.
• در شرایط خشک مقدار کود مورد استفاده گیاه محدود می‌شود.
• حفظ روال کوددهی، وقتی گیاه به خواب رفته یا شرایط رشدش تغییر کرده، ممکن است منجر به تغذیه بیش از حد شود.

نشانه‌های تغذیه‌ی بیش از حد گیاهان:

کوددهی بیش از حد ممکن است با توجه به گونه‌های گیاهی و محیط گیاهان علائم متفاوتی داشته باشد. شما ممکن است چندین علامت را همزمان مشاهده کنید.

همچنین ممکن است علائم در اثر عوامل دیگری مانند آبیاری بیش از حد، نور کم و غیره ایجاد شوند. اگر گیاه شما علائمی دارد، روند مراقبت‌هایتان را مرور کنید.

اگر مطمئن نیستید که کوددهی بیش از حد منبع مشکل گیاه شماست، با انجام آزمایش خاک پاسخ قطعی‌تری خواهید گرفت.

۱- رسوبات پوسته‌‌پوسته‌ روی سطح خاک:

یکی از واضح‌ترین نشانه‌های تغذیه‌ی بیش از حد گیاهان تشکیل پوسته‌ای سفید یا زرد رنگ بر سطح خاک است. این لایه در سطح خاک نشان‌دهنده‌ی مقادیر زیادی نمک در کود است که گیاه نتوانسته آن را کند. در صورت عدم توجه، این مواد باقی‌مانده در سطح خاک می‌توانند مقدمات سمی‌شدن خاک را فراهم سازند.

مشکل مذکور بیشتر در خاک‌های مخلوط سنگین ایجاد می‌شود. این نوع خاک‌ها نیاز به آبیاری کم دارند تا گل‌آلودشدن یا کاملاً خیس نشوند. این مسئله اغلب در خاک‌ فضاهای باز با زهکشی سریع که در زمان آبیاری کاملاً خیس می‌شوند دیده نمی‌شود. چون آبیاری کامل و زهکشی مناسب باعث شسته‌شدن نمک‌ها می‌شود.

برای کمک به بهبود وضعیت باید رسوبات پوسته‌پوسته‌ی سطح خاک را جمع‌آوری کنید و و با آبیاری کامل گیاه موجبات شسته‌شدن خاک را فراهم کنید. اگر مشکل زهکشی وجود دارد، گیاه را در خاک مخلوط شُل‌تری قرار دهید.

۲- نوک و حاشیه‌ی سوخته‌ی برگ‌ها:

این علامت ناخوشایند می‌تواند ناشی از عوامل دیگری غیر از تغذیه بیش از حد نیز باشد. به عنوان مثال مشکلات آبیاری، رطوبت کم، آفتاب سوختگی از جمله‌ی این عوامل هستند. اما سوختگی نوک و حاشیه‌ی برگ‌ها در اثر کوددهی به سرعت اتفاق می‌افتد. اگر مدت کوتاهی پس از مصرف کود، نوک یا لبه‌های گیاه قهوه‌ای رنگ شد، می‌توانید مطمئن باشید که کود مقصر اصلی این مشکل است.

به ویژه گیاهان با برگ‌های بلند یا تسمه‌مانند بیشتر در معرض این مشکل هستند. متأسفانه در این حالت هیچ راهی برای جبران خسارات وارده به گیاه وجود ندارد، اما می‌توانید خاک را شسته و جلوی بدتر شدن اوضاع را بگیرید. هنگامی که کود اضافی از خاک پاک می‌شود، شاخ و برگ‌های جدید باید به‌درستی رشد کنند.

۳- زردی و پژمردگی برگ‌ها:

از دست‌دادن رطوبت ناشی از تغذیه‌ی بیش از حد می‌تواند باعث پژمرده‌شدن یا زردشدن شاخ و برگ گیاه شود. برگ‌های پایینی بیشتر تحت تأثیر این عوارض قرار می‌گیرند. زردی و پژمردگی برگ‌ها علامتی نسبتاً مبهم است. چرا که علاوه بر مصرف بیش از حد کود عواملی چون آبیاری بیش از حد، پوسیدگی ریشه در اثر آبیاری بیش از حد یا کمبود نور نیز می‌توانند موجب ایجاد این حالات شوند. وجود برگ‌های زرد نیز ممکن است ناشی از سوء تغذیه باشد.

قبل از اقدام، وضعیت کلی گیاه و روال مراقبت‌های اخیر خود را بررسی کنید. اگر مشکل از کوددهی زیاد باشید، شستشوی خاک شاید بتواند پژمردگی گیاه را برطرف سازد، اما پوسیدگی ریشه کشنده خواهد بود.

۴- برگ‌های تغییرشکل‌یافته:

پیچ‌خوردگی یا بدشکل‌شدن برگ‌ها از علائم رایج تغذیه‌ی بیش از حد گیاهان است. معمولاً این علائم زمانی دیده می‌شوند که نیتروژن بیش از حد برای گیاه مصرف شده باشد.

تغییر شکل برگ‌ها نیز ممکن است در اثر عوامل دیگری مانند آبیاری بیش از حد، نور زیاد یا هجوم آفات ایجاد شود. بهترین کار این است که مشکل زمانی تشخیص داده شود که نوک برگ‌ها تازه شروع به پیچ‌خوردن کرده‌اند. اگر مطمئن هستید که کود بیش از حد استفاده شده است، پیشنهاد می‌شود خاک را شستشو دهید.

شاخ و برگ‌های تغییرشکل‌یافته به حالت قبلی خود باز نخواهند گشت اما گیاه محکوم به فنا نیست. پس از حل مشکل گیاه به حالت عادی باز خواهد گشت.

۵- ریشه‌های خمیده، قهوه‌ای یا سیاه شده

تاکنون در رابطه با علائم ظاهری و بااهمیت در زیبایی گیاه صحبت کردیم. مشکلاتی که در صورت رفع، گیاه را به خطر نخواهند انداخت، اما در طرف دیگر مشکلات مربوط به ریشه‌ قرار دارند که جدی‌ترند. فرآیندی که باعث ایجاد اشکالاتی در شاخ و برگ گیاه می‌شود در واقع از ریشه‌ها شروع می‌شود و این مشکلات قادر به از بین بردن گیاه خواهند بود.

پس باید به دنبال حل مشکل باشیم. سلامت سیستم ریشه را به این روش بررسی کنید: به آرامی گیاه را از گلدان خارج کنید و اطمینان حاصل کنید ریشه‌ها محکم و انعطاف‌پذیر هستند. ریشه نباید بوی بدهد. اگر ریشه سیاه و سست باشد و بوی پوسیدگی بدهد،یعنی گیاه شما پوسیدگی ریشه دارد.

اگر فقط آسیب جزئی وجود داشته باشد، می‌توانید ریشه‌های بیمار را جدا کنید. درمان این وضعیت کمی مشکل است زیرا پاتوژن‌های ایجادکننده‌ی پوسیدگی در رطوبت رشد می‌کنند، بنابراین شستشوی خاک برای زدودن کود اضافی می‌تواند مشکل را دو چندان کند.

اگر مطمئن هستید که مشکل گیاه به دلیل تغذیه بیش از حد است، در هر حال شاید لازم باشد شستشوی خاک را انجام دهید. اما خاک باید خیلی سریع خشک شود. برای سریع‌تر خشک‌شدن خاک، گیاه باید بیرون از گلدان باشد و/یا از فن استفاده کنید.

نکته‌ی حرفه‌ای: برخی از پرورش‌دهندگان گل و گیاه خاک را با پراُکسیدهیدروژن خیس می‌کنند. استفاده از پراُکسیدهیدروژن به از بین‌رفتن پاتوژن‌های عامل پوسیدگی کمک می‌کند. اگر مجبور به شستشوی خاک سمی هستید، اتمام کار با پراُکسیدهیدروژن خالی از لطف نخواهد بود.

۶- ریزش برگ:

از دست‌دادن شاخ و برگ، گل یا میوه می‌تواند نشانه‌ای از تغذیه‌ی بیش از حد گیاهان باشد. اگر مشکل تغذیه‌ی بیش از حد باشد، معمولاً خود را با آسیب‌رساندن به برگ‌ها نشان می‌دهد. اما در برخی از گیاهان از دست‌رفتن برگ‌ها به راحتی در اثر استرس رخ می‌دهد.

گیاهانی بیشتر مستعد از دست‌دادن برگ در اثر کوددهی بیش از حد هستند که تحت تاثیر استرس از سایر منابع باشند. به همین دلیل تغذیه‌ی گیاه بلافاصله پس از گُل‌کاری یا جابجایی ایده‌ی خوبی نیست. افزودن کود به یک گیاه بیمار می‌تواند مشکلات آن را برای همیشه پایان دهد.

درمان در این وضعیت هم مشابه حالات قبل است: بقایای قابل‌مشاهده کود را بردارید، گلدان را کاملاً بشویید و بگذارید آب اضافی خوب تخلیه شود. با مشاهده‌ی رشد مناسب گیاه در شرایط جدید، متوجه خواهید شد که گیاه در حال بازگشت به حالت عادی است.

۷- رشد گیاه آهسته است یا رشد نمی‌کند:

اگر رشد گیاه متوقف شده و گیاه در گلدانش پژمرده و بی‌حال باشد، شاید هر چقدر هم صبر کنیم فایده‌ای نداشته باشد. این وضعیت گیاه شاید به دلیل کوددهی بسیار کم یا خیلی زیاد باشد.

البته نور کم، آب‌وهوای سرد، روش‌های آبیاری نامناسب یا حتی در‌هم‌پیچیدگی ریشه (Rootbound) نیز می‌توانند باعث از‌بین‌رفتن گیاه در گلدان شوند، بنابراین قبل از هر اقدامی باید این احتمالات رَد شوند.

برنامه‌ی کوددهی‌های اخیر را مرور کنید. اگر مرتب به گیاه کود داده‌اید، شاید منطقی باشد که انجام این کار را متوقف کنید و گیاه را برای مدتی تحت‌نظر بگیرید.

اگر حس کردید گیاه دچار سوء‌تغذیه است، کوددهی را با احتیاط ادامه دهید. اگر فصل رشد است، مقدار کود را به یک‌چهارم مقدار توصیه‌شده روی بسته‌بندی کاهش دهید و واکنش گیاه را بررسی کنید. اگر مشکلی باشد حتماً مشخص خواهد شد.

۸- رشد سریع و دوکی:

یکی دیگر از تاثیرات استفاده از کود در مقادیر بالا، خود را به شکل تحریک گیاه به تولید ساقه‌های نازک و ضعیف نشان می‌دهد. این مشکل ممکن است ناشی از نیتروژن بیش از حد باشد. (البته رشد ساقه‌ به این شکل می‌تواند به دلیل نور ناکافی نیز باشد).

رشد خیلی ضعیف گیاه را مستعد ابتلا به آفات و سایر مشکلات خواهد کرد. حشرات مکنده علاقه‌ی بسیار زیادی به ساقه‌های تُرد و شکننده دارند.

برای حل این مشکل ابتدا خاک را شستشو دهید، اما توجه داشته باشید که گیاه نور اضافی هم بگیرد. بهبودی برخی گیاهان بهتر از سایرین خواهد بود. اما شاید ایده‌ی خوبی باشد که ساقه‌های دوکی‌شکلی که خیلی بلند شده‌اند را ببرید و اجازه دهید ساقه‌های سالم‌تر جای آن‌ها را بگیرند.

۹- عدم گل‌دهی:

یکی دیگر از علائمی که نشان می‌دهد گیاه با مقادیر زیادی از نیتروژن یا سایر موادمغذی تغذیه شده است، تاخیر یا عدم گل‌دهی یا میوه‌دهی است. گیاهانی با این مشکل آن‌قدر مشغول تولید شاخ و برگ هستند که دیگر به گل‌دهی یا میوه‌دهی نمی‌رسند.

گاهی اوقات می‌توانید شرایط را با کم‌کردن میزان نیتروژن‌ اصلاح کنید، اما این اقدام، عملی بر پایه‌ی حدس و گمان است. ایمن‌ترین راه حل این است که خاک را بشویید و زین‌پس از ترکیبی متعادل استفاده کنید.

حرف آخر:

مشکلات ناشی از کوددهی بیش از حد بسیار رایج‌تر از مشکلاتی است که در اثر کم کوددادن به گیاه ایجاد می‌شوند. بنابراین همیشه هنگام تغذیه‌ی گیاهان خود حواستان به این موضوع باشد. به دنبال مجموعه‌ای از علائم باشید تا بفهمید آیا تغذیه بیش از حد برای گیاه مشکل‌ساز شده یا روش مراقبتی اشتباه دیگری منبع ایجاد آن مشکل است.