نحوه تکثیر گیاهان از طریق ریشهزایی قلمه‌ی ساقه
۱ آبان ۱۴۰۰ توسط واحد آموزش (بروزرسانی: )
گیاهان آپارتمانی را می‌توان به روش‌های مختلف تکثیر کرد. اما یکی از ساده‌ترین روش این است که قلمه‌های ساقه را در آب یا در محیط کشت بگذارید تا ریشه دهند و سپس ساقه‌های ریشه‌دار را در گلدان یا در باغچه بکارید. برخلاف تکثیر از طریق بذرهای جمع‌آوری‌شده از گیاه مادر، گیاهان جدید که از طریق تکثیر با قلمه به‌وجود آمده‌اند به‌طور مسلم از نظر ژنتیکی کاملاً شبیه گیاه مادر هستند. (در تکثیر از طریق بذرهای جمع‌آوری شده احتمال تغییر ظاهر گیاه به ویژه در گیاهان پیوندی بیشتر است.)
تکثیر از طریق ریشهزایی قلمه‌های ساقه یکی از متداول‌ترین شیوه‌های تولید گیاهان جدید آپارتمانی به‌شمار می‌رود، البته این روش برای تولید بسیاری از گیاهان باغچه نیز مناسب است. بسیاری از باغبان‌های مناطق سردسیر با قلمه‌زنی ساقه‌های گیاهان کم‌مقاوم یکساله و ریشه‌دارنمودن آن‌ها در محیط بسته، منبعی از گیاهان جدید را برای کشت بهاره باغ خود تأمین می‌کنند.
تکثیر از طریق ریشهزایی قلمه‌های ساقه نه‌تنها در گیاهان علفی ساقه نرم بسیار موفقیت آمیز بوده است، بلکه بسیاری از گیاهان چوبی نیز به این روش جواب داده‌اند.
زمان قلمه‌زنی ساقه‌ها
قلمه‌زنی و ریشه‌دارکردن ساقه‌ها تقریباً در هر زمان از دوره رشد فعال گیاه مادر امکان‌پذیر است. این روش یکی از روش‌های مناسب تکثیر گیاه به‌شمار می‌رود و در شرایط آب‌و‌هوایی سرد، استفاده از این روش برای زنده‌نگهداشتن گیاهان کم‌مقاوم در زمستان و کاشت مجدد در بهار ارزشمند است. به عنوان مثال، ساقه‌های گیاه حسن‌یوسف را می‌توان در پاییز قبل از فرا رسیدن سرما قلمه زد و بعد از ریشه‌دار کردن در محیط بسته در گلدان کاشت. به این ترتیب، در بهار گیاهان گلدانی سرسبزی خواهید داشت که می‌توان دوباره در باغچه کاشت.
مرحله مقدماتی
همه باغبان‌هایی که سعی می‌کنند گیاهان را از طریق ریشهزایی قلمه‌های ساقه تکثیر کنند با ناکامی‌‌هایی مواجه می‌شوند و این روش برای بعضی از گیاهان مناسبتر است. بسیاری از گیاهان یکساله علفی به این روش به‌خوبی جواب می‌دهند و برای رسیدن به بلوغ به‌سرعت رشد می‌کنند. قلمه‌های گیاهان چندساله و چوبی مانند درخچه‌ها اغلب به‌سختی ریشه می‌دهند و ممکن است برای رسیدن به بلوغ به مدت زمان زیادی نیاز داشته‌باشند.
آگاهی از میزان دما و رطوبت لازم برای رشد هر یک از گونه‌های گیاهی کلید موفقیت ریشه‌دارکردن قلمه‌های ساقه محسوب می‌شود. در مورد انواع گیاهانی که قصد تکثیر آن‌ها را دارید تحقیق کنید تا از بهترین شرایط مناسب رشد آن‌ها آگاه شوید. بهتر است برای افزایش شانس موفقیت خود قلمه‌های زیادی را تهیه کنید.
نکته: بسیاری از گیاهان را می‌توان با ریشه‌دارکردن قلمه ساقه آن‌ها در ظرفی از آب شرب معمولی تکثیر کرد. البته انتقال گیاه نشا از آب به خاک همیشه موفقیت‌آمیز نبوده است، پس در کل بهتر است که قلمه نشا را در خاک گلدان بکارید تا ریشه دهد. در دوره ریشهزایی حفظ رطوبت خاک‌گلدان بسیار حائز اهمیت است به‌شرطی که زیاد خیس و خمیر‌مانند نشود.
لوازم مورد نیاز
تجهیزات و ابزارها
- تیغه یا قیچی
- خودکار یا چوب
مواد
- گیاه مادر
- کیسه پلاستیکی
- خاک مخصوص گلدان فاقد خاک
- هورمون ریشه‌زا
- ظرف برای کاشت گیاه
- الکل
دستورالعمل
۱- انتخاب گیاه برای قلمه‌زنی
گیاه مادر سالم را برای قلمه‌زنی ساقه انتخاب کنید. از انتخاب گیاهان بیمار یا گیاهانی که تعداد زیادی از شاخ‌و‌برگ خود را ریخته یا از دست داده‌اند اجتناب کنید. بهترین نمونه‌های قلمه‌ها رشد خیلی خوبی خواهند داشت. هنگام انتخاب گیاه مناسب برای قلمه‌زنی، رشد خوب شاخ و برگ گیاه خیلی مهم‌تر از شکوفه‌های فراوان آن است. درواقع، تعداد بسیار زیاد شکوفه‌ها می‌تواند از قدرت قلمه برای ریشهزایی بکاهد. در نهایت، گیاه مادر باید به‌اندازه کافی بزرگ باشد تا قلمه‌زنی به آن آسیب نرساند.
۲- آماده‌کردن ظرف
ظرف یا گلدان تمیز را برای نگه‌داشتن قلمه ساقه با خاک‌گلدان پر کنید تا ریشهزایی کند. آب در خاک گلدان بدون خاک به‌خوبی تخلیه می‌شود و به‌طور مناسب رطوبت لازم را برای ریشهزایی قلمه فراهم می‌کند. از خاک معمولی باغ استفاده نکنید؛ زیرا ممکن است حاوی عوامل بیماری‌زا باشد که می‌توانند قلمه را حتی قبل از اینکه ریشه‌دار شود از بین ببرند.
قلمه برای ریشهزایی به ظرف بزرگ نیاز ندارد و از آنجا که به محض ریشه‌دار شدن قلمه ممکن است آن را به گلدانی دیگر منتقل کنید، گلدانی به عمق ۱۰ الی ۱۵ سانتی‌متر اغلب کافی است.
نکته: هر خاک‌برگ استاندارد تجاری محیط کشت مناسب برای بسیاری از گیاهان است، اما گونه‌هایی که به محیط خشک وکم‌آب علاقه‌مندند ممکن است خاک‌برگ مخصوص کاکتوس متخلخل را برای ریشهزایی قلمه خود ترجیح دهند. قبل از اقدام به ریشهزایی قلمه، اطلاعات لازم در مورد تکنیک‌های تکثیر مخصوص هر گونه گیاهی را کسب کنید.
۳- انتخاب بهترین ساقه‌ها برای قلمه‌ها
ساقه‌های غیرآوندی و سبز را برای قلمه‌ها انتخاب کنید. ریشهزایی ساقه‌های تازه‌رشدکرده نسبت به ساقه‌های قدیمی‌تر یا آوندی راحت‌تر است. ساقه‌های گره‌دار را انتخاب کنید؛ یعنی برآمدگی‌های موجود در طول ساقه که محل اتصال برگ یا شکوفه هستند. ریشه‌های جدید از این گره‌ها رشد می‌کنند.
۴- بریدن قلمه ساقه گیاه
قیچی یا تیغه را با الکل ضدعفونی کنید و درست از زیر گره برش تمیزی را انجام دهید. لازم نیست که قلمه زیاد بلند باشد و باید حداقل دو برگ و یک گره داشته باشد. اندازه مناسب برای قلمه اغلب ۱۰ الی ۱۵ سانتی‌متر است. قلمه‌های بلندتر گاهی هنگام قرارگرفتن در محیط کشت خشک می‌شوند.
۵- آماده‌کردن قلمه
قلمه را در سطحی صاف و سخت بگذارید و با تیغه ضدعفونی‌شده برش جداری تمیز در وسط گره ایجاد کنید. شانس رشد ریشه از گره با خراش فوق بیشتر می‌شود.
سپس تمام برگ‌ها را به‌جز یک یا دو عدد از ساقه جدا کنید. قلمه برای ادامه فتوسنتز به رشد برگ‌ها نیاز دارد، اما تعداد زیاد برگ انرژی لازم برای رشد ریشه را مصرف می‌کند. در صورتی که اندازه برگ‌ها نسبت به قلمه بزرگ باشد، نصف قسمت بالای برگ‌ها را ببرید.
۶. استفاده از هورمون ریشه‌زا (اختیاری)
بعضی از گیاهان به‌راحتی ریشهزایی می‌کنند، اما هورمون‌های ریشه‌زا با تحریک قلمه برای ریشهزایی به سایر گیاهان کمک می‌کنند. ظرف را با آب پر کنید و مقداری هورمون ریشه‌زا را در ظرف دیگری بریزید. گره انتهایی قلمه را نخست در آب و سپس در هورمون ریشه‌زا فرو کنید. به آرامی به قلمه ضربه بزنید تا هورمون اضافی بریزد، در واقع هورمون اضافی شانس موفقیت را به حداقل می‌رساند.
۷. ایجاد سوراخ کاشت
از خودکار یا جسم نوک‌تیز برای ایجاد سوراخ در خاک گلدان بدون خاک استفاده کنید. سوراخ را کمی بزرگتر از قطر قلمه ایجاد کنید تا هنگام فرو کردن ساقه در گلدان هورمون آن پاک نشود.
۸- کاشت قلمه
قلمه را با دقت در سوراخی که ایجاد کرده‌اید فرو کنید و سپس به‌آرامی سوراخ را با خاک گلدان پر کنید. چند قلمه را می‌توان با هم در یک ظرف کاشت، اما فاصله آن‌ها را رعایت کنید تا برگ‌ها با یکدیگر تماس نداشته‌باشند.
۹- پوشاندن گلدان با پلاستیک
ظرف حاوی قلمه را با کیسه پلاستیکی بپوشانید کیسه گرمای محیط را حفظ می‌کند و میزان رطوبت را بالا می‌برد. البته سر کیسه را کاملاً نبندید؛ زیرا مقداری جریان هوا برای پیشگیری از پوسیدگی قارچی لازم است. ظرف را در مکانی گرم در خانه، ترجیحاً در مکانی نورگیر قرار دهید. تا زمانی که برگ‌های جدید در روی ساقه پدیدار نشده‌اند، قلمه را در معرض نورکامل آفتاب قرار ندهید.
۱۰. پایش قلمه
رطوبت خاک را تا زمان ریشهزایی حفظ کنید، اما نه به‌اندازه‌ای که خاک خیس شود و در داخل کیسه پلاستیکی شرایط میعان به‌وجود آید. علائم پوسیدگی را به‌طور مرتب بررسی کنید و به محض مشاهده علائم خطرناک قلمه مشکوک را از بقیه جدا کنید. بعد از دو تا سه هفته با کشیدن آرام قلمه‌ها، ریشه‌ها را بررسی کنید. هنگامی که احساس کردید قلمه در برابر کشش مقاومت می‌کند، نشانه این است که ریشه‌ها رشد کرده‌اند. در این مرحله می‌توانید قلمه را به گلدان یا باغچه منتقل کنید.
دیدگاه‌ها
افزودن یک دیدگاه