چگونه باروری خاک را مدیریت کنیم؟

از دیدگاه کشاورزی، خاک حاصلخیز خاکی است که بتواند مقادیر کافی مواد غذایی برای رشد گیاه فراهم آورد. نتیجه این کار برداشت محصولات بیشتر و باکیفیت‌تر است.

عوامل مؤثر بر حاصلخیزی خاک

عوامل مختلفی وجود دارند که حاصلخیزی خاک را تعریف می‌کنند و در آن سهمی دارند.

ترکیب مواد معدنی خاک - با دانستن ترکیب مواد معدنی خاک می‌توانیم توانایی حفظ مواد مغذی برای گیاه را پیش‌بینی کنیم.  این توانایی بر اساس سنگ منبع، اقلیم، بیولوژی و فرآیندهای شیمیایی تعیین می‌شود.

هنگام اشاره به مواد مغذی معدنی، شکاف بزرگی میان مقدار کل مواد غذایی موجود در خاک و مقداری که این مواد در اختیار گیاه قرار دارد وجود دارد. در حقیقت، فقط بخش کوچکی از مواد معدنی خاک در اختیار گیاه قرار می‌گیرد.

استفاده از کودها و افزودنی‌های خاک عنصر کلیدی در بهبود و حفظ مواد معدنی خاک است و از این رو، داشتن برنامه کوددهی مناسب تأثیرگذارترین عامل در باروری خاک محسوب می‌شود.

pH خاک - pH خاک در حفظ باروری مناسب خاک حائز اهمیت شناخته می‌شود و روی دسترسی گیاه به مواد مغذی موجود در خاک تأثیر می‌گذارد. pH در دامنه‌ی ۵٫۵ تا ۷ برای اغلب گیاهان مناسب شناخته می‌شود.

بافت خاک - اندازه‌های مختلف ذرات مواد معدنی ساختار خاک -شنی، سیلت یا رسی- را مشخص می‌کند. در مقایسه با خاکهای شنی، خاکهای رسی توانایی حفظ مواد مغذی بیشتری در خود دارند و در نتیجه منبع مواد مغذی بزرگ‌تری تلقی می‌شوند.

از ظرفیت تبادل کاتیون خاک (CEC) می‌توان برای تعیین میزان حاصلخیزی خاک بهره جست. هر چه این مقدار بیشتر باشد یعنی خاک در نگهداری مواد مغذی ظرفیت بالاتری دارد. خاکهای رسی نسبت به خاکهای شنی ظرفیت تبادل کاتیون بالاتری دارند و برای همین، حاصلخیزی بیشتری دارند (تصویر الف -رسی. تصویر ب -شنی):

مواد ارگانیک - مواد ارگانیک منبع نیتروژن و فسفر شناخته می‌شود. نیتروژن و فسفر را می‌توان به مواد معدنی تبدیل کرد و در دسترس گیاه قرار داد. مواد ارگانیک سبب افزایش حاصلخیزی خاک نیز می‌شوند، زیرا در حین بهبود ساختار خاک، ظرفیت تبادل کاتیون خاک را نیز افزایش می‌دهد.

چگونه به شکلی مستمر خاکی حاصلخیز داشته باشیم؟

مدیریت صحیح مواد مغذی

استفاده ناکافی از کودها تبعات منفی برای حاصلخیزی خاک در پی دارد. استفاده‌ی بیش از حد از کود نه‌تنها هزینه‌بر است، بلکه سلامتی خاک را هم به خطر می‌اندازد. نمکهای معدنی که مورد استفاده‌ی گیاه نیستند روی هم انباشته می‌شوند و رشد گیاه بر روی آن خاک را در آینده به مخاطره می‌اندازند.

از طرفی، بدون استفاده کافی از کود، خاکهای حاصلخیز به‌تدریج مواد غذایی خود را از دست می‌دهند. بدین شکل، گیاه به پتانسیل ثمر‌دهی خود نمی‌رسد و سود عایدی کشاورز کاهش می‌یابد.

نظارت بر مقادیر مواد مغذی

لازم است استفاده از کود همراستا با مقدار محصولی باشد که قصد برداشت آن را دارید و ترجیحاً نسبت به مراحل رشد گیاه، برنامه کوددهی را تقسیم کنید.

شیوه‌ی ارزیابی حاصلخیزی خاک

آزمایشهای بافت خاک و گیاه ابزارهای مهمی برای زیر نظر داشتن وضعیت حاصلخیزی خاک هستند. به منظور ثمردهی زیاد گیاه و حفظ حاصلخیزی خاک در سالهای آتی، لازم است برنامه‌ی صحیح کوددهی تدوین کنید.