تشخیص نوع بیماری گیاهان: قارچی، ویروسی و باکتری

آشنایی با بیماری‌های گیاهی از طریق بررسی بصری، می‌تواند در تشخیص نوع بیماری مفید باشد. اغلب بیماری‌های گیاه،‌ در حدود ۸۵٪ از آن‌ها، عاملی قارچی یا شبیه به قارچ دارند. با این حال، بیماری‌های خطرناکی که غذاها و محصولات غذایی را آلوده می‌کنند ارگانیسم‌های ویروسی و باکتری‌ها هستند. برخی از نماتدهای مشخص نیز گیاه را بیمار می‌کنند. برخی از بیماری‌ها به‌عنوان بیماری‌هایی شناخته می‌شوند ناشی از عوامل غیرزنده (abiotic diseases) هستند، این عوامل غیرمصری بوده و شامل خسارات ناشی از آلودگی هوا، کمبود مواد مغذی و یا مسمومیت است که در شرایط پایین‌تر از حالت بهینه رخ می‌دهند. این مطلب در رابطه با بیماری‌هایی است که توسط سه عامل بیماری‌زای اصلی بروز می‌کنند: قارچ‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها. اگر گیاه مشکوک به ابتلا به بیماری است، با بررسی دقیق ظاهر آن، سرنخ‌های خوبی از نوع عامل بیماری‌زا می‌توان یافت.

نشانه‌های بیماری گیاه، شواهد فیزیکی است که از عامل بیماری به‌جا می‌ماند. برای مثال، وقتی میوه‌های گیاه، قارچ دارند یکی از نشانه‌های بیماری است. وقتی که کپک پودری روی برگ‌ها مشاهده می‌شود، در واقع ارگانیسم بیماری‌زای قارچی است که به‌صورت انگلی عمل می‌کند (Microsphaera alni). آفت‌های باکتریایی که میوه‌های سفت را در بر می‌گیرد منجر به ترشح صمغ می‌گردد، این صمغ ماده مترشحه‌ای است که از آفت‌ها بیرون می‌زند. ماده‌ غلیظی که به‌شکل مایع ترشح می‌شود از باکتری‌ها تشکیل شده‌است و نشانه‌ای از بیماری است. خود این آفت از بافت‌های گیاهی تشکیل می‌شود و یک علامت است.

علامت بیماری گیاهی،‌ اثری واضح از بیماری روی گیاه است. علائم شامل تغییری مشخص در رنگ، شکل و عمل‌کرد گیاه است که به علت وجود عامل بیماری‌زا در گیاه رخ می‌دهد. پژمردگی برگ علائمی از پژمردگی ورتیسیلیوم است که توسط عامل بیماری‌زای قارچی Verticillium albo-atrum و V. dahliae بروز می‌کند. علائم مرسوم بادزدگی باکتریایی شامل ضایعات نکروزی قهوه‌ای رنگی است که با هاله‌ای به رنگ زرد روشن احاطه می‌شوند. این علائم در حاشیه یا بخش میانی برگ در گیاهان دانه‌ای بروز می‌کند. هیچکس واقعاً قادر به مشاهده عوامل بیماری‌زا نیست، اما به‌سادگی می‌توان علائمی که از بیماری بروز می‌کنند را مشاهده و بررسی کرد. در ادامه چند مثال از نشانه‌ها و علائم رایج بیماری‌های قارچی، باکتریایی و ویروسی در گیاهان ارائه شده‌اند:

نشانه‌های بیماری قارچی:

• زنگار برگ (زنگار برگ مرسوم در ذرت)
• زنگار ساقه (زنگار ساقه گندم)
• اسکروتینیا (Sclerotinia) (کپک‌های سفید)
• کپک پودری

علائم بیماری قارچی:

• (سیاه تاول)
• از بین رفتن پاجوش‌ها یا نهال‌های کوچک (فیتوفتورا Phytophthora)
• لکه برگ (لکه قهوه‌ای اسپتوریا Septoria)
• کلروز (زردشدن برگ‌ها)

زنگارهای نواری که به‌شکل برجستگی‌هایی روی برگ گندم زمستانه بروز می‌کنند یک علامت است.

نشانه‌های بیماری باکتریایی (مشاهده آن‌ها دشوار است اما شامل):

• لجن‌های باکتریایی
• ضایعات غرق در آب
• جریان باکتریایی در آب از یک ساقه بریده‌شده

علائم بیماری باکتریال:

• لکه‌های روی برگ با هاله زرد رنگ
• لکه‌های روی میوه
• آفت
• گل‌های گیاهی
• انحنای شپرد (Sheperd’s crook) در انتهای ساقه گیاهان چوبی

کلروزهایی به‌شکل کلیه‌های قرمز تیره روی برگ گیاهان دانه‌ای علامتی ناشی از باکتریِ لکه برگ است (لکه برگ قهوه‌ای با هاله زردرنگ)

نشانه‌های بیماری ویروسی:

• هیچ – ویروس‌ها قابل مشاهده نیستند.

علائم بیماری ویروسی:

• الگوی موزائیکی روی برگ
• برگ‌های چروکیده
• برگ‌های زردشده
• توقف رشد

 

کاملاً واضح است که بین علائم بیماری‌های ویروسی، باکتریال و قارچی هم‌پوشانی زیادی وجود دارد. همچنین بیماری‌هایی که ناشی از عوامل غیرزنده هستند، آسیب‌های ناشی از علف‌کش‌ها و مشکلات نماتدها نیز در هنگام بررسی یک بیماری ناشناخته باید لحاظ شوند. فهرست ارائه شده کامل و جامع نیست و تنها به بیان چند مثال پرداختیم.