شیوه‌ی تربیت و هرس درخت انگور

تربیت و هرس زود‌هنگام درختان انگور بسیار مهم است. در غیر اینصورت، با درختی بزرگ و پر‌شاخ و برگی رو‌به‌رو می‌شوید که ثمر کمی تولید می‌کند. بسته به رقم انگور، کشور بومی و حتی منطقه، بزرگ و کوچکی دانه‌های انگور، روشهای متنوعی صرفنظر از صدها روش دیگر برای هرس و تربیت این گیاه وجود دارد. خود نوع هرس کردن هم شدیداً با هم تفاوتهایی دارند.

در این مقاله، با تمرکز کردن روی ساده‌ترین روش برای تربیت انگور دانه کوچک آمریکایی و اصول پایه هرس آن این موضوع را شرح خواهیم داد. انگور مذکور شایع‌ترین نوع انگوری است که در باغهای خانگی کاشته می‌شود.

اصطلاحات مورد استفاده برای درخت انگور

ابتدا برخی از اصطلاحات کلیدی در مورد تربیت و هرس درخت انگور، یعنی بخشهای مختلف آن را، برایتان مثال می‌زنیم:

• تنه: ساقه‌ی دایمی و راست درخت.
• شاخه‌های نورسیده: شاخه‌های نرم و سبز‌رنگ روی درخت یک‌ساله دارای برگ، پیچک‌مانند و دسته‌ی گلهایی که به انگور تبدیل می‌شود.
• شاخه‌های بارور: بخشهای بالغ، چوبی و قهوه‌ای رنگ درخت انگور. این شاخه‌ها یا همان شاخه‌های نو‌رسیده‌ای هستند که به بلوغ رسیده‌اند و میوه به ثمر نشانده‌اند و پاییز برگ ریخته‌اند یا شاخه‌های نو‌رسیده‌ای هستند که قابلیت باروری دارند؛ به این شاخه‌ها شاخه‌های بارور نیز گفته می‌شود.
• کوردون وقتی از این اصطلاح هنگام تربیت و هرس انگور استفاده می‌کنیم منظورمان «بازوهای» انگور است که از تنه جدا شده است. معمولاً این بازوها روی سیم داربست امتداد یافته‌اند.
• مهمیز شاخه‌های نو‌رسیده‌ای که یک سال بیشتر از عمرشان نگذشته است و طوری هرس شده‌اند که فقط دو الی چهار جوانه روی آن باقی مانده است. این شاخه‌های کوچک تبدیل به شاخه‌های نورسیده و بعد از میوه‌دهی، به شاخه‌های بالغ تبدیل می‌شوند.
• شاخه‌های یک‌ساله نو رسیده: آن شاخه‌های یک‌ساله‌ای هستند که فقط یک گره از آن‌ها، یعنی محلی روی شاخه‌ی بالغ که جوانه‌ها ظاهر می‌شوند، هرس نشده است. هدف از وجود این شاخه‌ها روی انگور رشد شاخه‌های بالغ در سال بعد از باروری است.
• زیرشاخه‌ها: شاخه‌هایی که در قسمت پایین تنه رشد می‌کند.

روش‌های تربیت انگور

از میان سیستمهای تربیت مختلفی که برای انگور وجود دارد، سامانه‌ کوردون بلند، یا سیستم شبکه‌ی بلند، گزینه‌ی خوبی برای باغداران خانگی است، زیرا روشی ساده است و برای ارقام دانه کوچک آمریکایی نتیجه‌ی خوبی در بر دارد؛ انگورهایی که بر خلاف ارقام اروپایی، رو به پایین رشد می‌کنند. همچنین این اختیار را دارید که انگور مذکور را ردیفی بکارید یا به شکل آویز از توری.

سامانه کوردون بلند به داربستی با بلندای 2.5 متر نیاز دارد که حدود 60 سانت آن در خاک باشد. میله‌های داربست که در گوشه قرار دارند بهتر است بین ده تا پانزده سانتیمتر قطر داشته باشد و میله‌های میانی هفت سانتیمتر. ردیف میان درختان انگور باید بین دو تا دو متر و نیم فاصله باشد. در سامانه کوردون بلند، فقط یک سیم در بالای داربست کشیده می‌شود. چون انگور وزن زیادی را باید تحمل کند، حتما از سیم 12.5 با مقاومت بالا انتخاب کنید.

بعد از کاشت انگورها، در طول اولین سال، فقط باید مراقب شیوه‌ی رشد آن باشید. اگر فعلا قصد ندارید داربستی دائمی برپا کنید، حداقل چوب یا میله‌ای را در خاک قرار دهید و انگورتان را بدان گره زنید تا حتما تنه‌ای راست پیدا کند.

تربیت و شکل‌دهی انگور را می‌توانید به محض اینکه شاخه‌های نورسیده به شاخه‌های بالغ چوبی با قطری به اندازه‌ی مداد رسیدند شروع کنید. دو شاخه‌ی قوی و سالم را انتخاب کنید و آن‌ها را به سیم وصل کنید؛ هر شاخه به یک سمت بکشانید و از موادی مثل پارچه، نوار لاستیکی یا نوار مخصوص درخت انگور استفاده کنید.

موعد هرس درخت انگور

هرس کردن را می‌توانید از شروع خواب زمستانی تا اوایل یا اواخر اسفند، بسته به محلی که زندگی می‌کنید، انجام دهید. حتما موقع هرس، درخت کاملاً در خواب زمستانی باشد. اواسط دی ماه چنین کاری معمولاً بی‌خطر است. در صورتی که خیلی زود دست به چنین کاری بزنید، ممکن است انگور به خواب زمستانی نرود و به سرمازدگی گرفتار شود.

اما مزیت هرس کردن در اواخر فصل خواب زمستانی این است که برشهای هرس، که نوعی آسیب به درخت تلقی می‌شود، مدت کوتاهی انگور را در معرض بیماریهایی نظیر شانکر انگور قرار می‌دهد. به محض اینکه انگور از خواب زمستانی بیدار شود، برشها نیز خوب می‌شود.

شیوه‌ی هرس درخت انگور

مثل تربیت انگور، هرس آن نیز به‌دلیل وجود روشهای بسیار زیاد برای اینکار، اندکی هراس‌آور است. با این حال، هدف از اینکار همیشه یک موضوع بیشتر نیست، یعنی حذف 85 الی 90 از شاخ‌وبرگهای یک ساله.

میزان هرس لازم به میزان رشد انگور بستگی دارد. انگور آمریکایی بیشترین شاخ‌و‌برگ را در بین انگورها دارد و در مقام بعدی انگور ترکیبی فرانسوی-آمریکایی است. انگورهای اروپایی ولی کمترین میزان شاخ‌و‌برگ را دارند.

از بین دو روش پایه‌ی هرس، یعنی هرس بلند و هرس کوتاه، از هرس بلند بیشترین محصول و بهترین انگور دانه کوچک به‌دست می‌آید. هرس کوتاه را می‌توان برای درختان بالغی استفاده کرد که سه یا بیشتر عمر کرده‌اند.

در هرس بلند، زیرشاخه‌ها و تمامی شاخه‌های رشد کرده را، به غیر از شاخه‌های بارور یک ساله، بچینید. تشخیص بین شاخه‌های نورسیده و شاخه‌های بالغ از روی پوستشان کاری ساده است. شاخه‌های نورسیده پوست و شکوفه‌ای با رنگ قرمز الی برنزی نرمی دارند. شاخه‌های قدیمی رنگی خاکستری و تا حدی کرک‌دار دارند.

مرحله بعدی، شاخه‌های یک‌ساله را هرس کنید تا یا امسال به شاخه‌های بارور یا شاخه‌های یک‌ساله نو رسیده‌ای تبدیل شوند که سال بعد به شاخه‌های بارور تبدیل خواهند شد.

هر شاخه بارور را تا جایی قطع کنید که روی شاخه ۱۵ شکوفه یا به اندازه سه الی پنج گره برایش باقی بماند. هدف باقی ماندن ۵۰ الی ۸۰ شکوفه روی هر درخت انگور است.

شاخه‌های یک‌ساله نو رسیده حداقل باید در محلی که برش می‌خورند قطری به‌اندازه‌ی مداد داشته باشند. شاخه‌های مناسب را انتخاب کنید و به‌اندازه باقی ماندن یک گره آن را هرس کنید. سعی کنید این جوانه‌ها را در طول کوردون با فواصل یکسان باقی بمانند تا انگور رشد و شکلی متوازن داشته باشد.

اصلا نگران هرس بیش از حد درخت انگور نباشید. اغلب باغداران خانگی درخت را به‌اندازه‌ی کافی هرس نمی‌کنند و اگر هم بیش از حد درخت را هرس کردید، کافی است با فراهم کردن مواد مغذی و آب در مواقع خشکی و زیر نظر داشتن آفتها و بیماریها، خوب از آن‌ها مراقبت کنید. سال بعد درخت توان کامل خودش را باز خواهد یافت.