کنترل دما و رطوبت در گلخانه

کنترل دما و رطوبت در گلخانه برای بهبود رشد و سلامت گیاهان اهمیت زیادی دارد. استفاده از فن‌های تهویه، سایه‌بان‌ها، و سیستم‌های سرمایشی مانند کولرهای تبخیری و مه‌پاش‌ها به تنظیم دما کمک می‌کند. آبیاری قطره‌ای و تهویه مناسب نیز به کنترل رطوبت و جلوگیری از بیماری‌های قارچی کمک می‌کند. نصب دستگاه‌های رطوبت‌سنج برای مانیتورینگ دقیق و مداوم سطح رطوبت ضروری است. همچنین، استفاده از سیستم‌های اتوماسیون و عایق‌بندی مناسب برای حفظ شرایط بهینه و انتخاب گیاهان سازگار با شرایط منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است.

چرا کنترل دما و رطوبت در گلخانه اهمیت دارد؟

ایجاد محیط رشد مناسب برای شاداب و سالم ماندن گیاهان مهم است. بالا بودن میزان رطوبت یا تنظیم رطوبت در سطح خیلی زیاد یا کم سبب می‌شود محیط زیادی نمناک شود و در نتیجه گیاهان دچار تنش می‌شوند. گیاهان دارای تنش بیشتر در معرض آفت، قارچ و سفیدک قرار می‌گیرند. شایان ذکر است که کنترل دما و رطوبت در محیط باعث تقویت عملکرد گیاه و افزایش نرخ تعرق برای جذب مواد مغذی خواهد شد که این امر منجر به تولید محصولاتی خوشمزه‌تر، افزایش سرعت تولید محصول و قابلیت هدایت گیاه به سمت چرخه‌ی رشد می‌شود.

چالش‌های کنترل دما و رطوبت چه هستند؟

حفظ پایداری

حفظ پایداری دما و رطوبت داخل گلخانه نیاز به مهارت دارد. بهینه نگه‌داشتن رطوبت به افزایش تبخیر رطوبت در برگ‌ها کمک می‌کند.

تراکم

اگر میزان رطوبت کنترل نشود شبنم در گیاهان، میوه‌ها و دیواره‌ها خواهیم بود. نواحی میعان زمینه را برای بروز بیماری‌ها و رشد سفیدک‌ها مهیا می‌کنند و اثرات مضری بر محصولات به‌جا می‌گذارند.

عوامل موثر خارجی

آگاهی از شرایط داخلی و خارجی محیط رشد برای متعادل‌ساختن هوای داخل و خارج به‌منظور ایجاد یک محیط پایدار اهمیت دارد.

آیا دما و رطوبت از هم مجزا هستند؟

خیر، آنها از هم جدا نیستند. شایان ذکر است که تنظیم دما بر رطوبت تاثیر خواهد گذاشت و بالعکس. برای فهمیدن میزان صحیح دما و رطوبت لازم است آزمون‌وخطا انجام شود.

آیا یک راه‌حل برای تمام حالت‌ها مناسب است؟

خیر، هیچ راه‌حلی وجود ندارد که برای همه‌ی حالت‌ها مناسب باشد. کشاورزان در نقاط مختلف جهان با توجه به شرایط آب‌وهوایی متفاوت به‌سراغ روش‌هایی می‌روند که بیشترین تناسب را با محیط‌شان داشته باشند. به‌عنوان مثال، یک کشاورز در اهواز با مشکل گرما و رطوبت مواجه است در حالی‌که در تبریز محیط سرد و خشک دغدغه‌ی کشاورزان است.

مسایل اقتصادی هم باید مدنظر قرار بگیرند. اختصاص یارانه به برق و گاز در بعضی از مناطق تاثیر قابل‌توجهی بر شیوه‌ی کنترل محیط خواهد داشت.

چه روش‌هایی برای کنترل دما و رطوبت وجود دارد؟

روش‌های مختلفی برای کنترل محیط گلخانه وجود دارد که از آن جمله می‌توان به فن‌ها، دریچه‌های تهویه، دیوارهای مرطوب، پارچه‌های سایه‌بان، گرمایش تابشی و ایجاد مه اشاره کرد.

فن‌ها

برای اطمینان از جریان هوای پایدار در محیط گلخانه می‌توان از دو نوع فن استفاده کرد. نوع اول یک فن افقی (HAF) است که روی سقف یا دیوار‌های گلخانه نصب می‌شود. این نوع فن در کنار مقرون‌به‌صرفه بودن سبب حذف ریزاقلیم‌ها نیز می‌شود و کمک می‌کند محصولات با سرعت یکسانی رشد کنند. نوع دوم هواکش است. هواکش‌ها با تبادل هوای داخل و خارج، گلخانه را خنک نگه می‌دارند. استفاده از هواکش سبب می‌شود گلخانه خنک بماند و رطوبت کم شود.

دریچه‌های تهویه

وقتی صحبت از دریچه‌های تهویه می‌شود اولین چیزی که باید به خاطر داشته باشید این است که صرف‌نظر از فن‌آوری انتخابی باید اطمینان حاصل کنید که یک ایستگاه هواشناسی در اختیار دارید. ایستگاه هواشناسی به شما این امکان را می‌دهد تا دما، رطوبت محیط بیرون، میزان نور خورشید، باران و باد را رصد کنید. معمولاً دو نوع دریچه‌ی تهویه استفاده می‌شوند. تهویه‌های سقفی یک روش خنک‌سازی غیرفعال هستند که با همرفت طبیعی هوای گرم کار می‌کنند. دریچه‌های تهویه‌ی دیواره‌ای برای حفاظت از گیاهان کاربرد دارند و هم‌زمان جریان هوا را نیز در گلخانه افزایش می‌دهند.

دیوارهای مرطوب

دیوارهای مرطوب یک روش خنک‌سازی فعال برای کاهش دمای گلخانه هستند. در این روش از یک ناودان در قسمت فوقانی استفاده می‌شود که از آن آب کم‌کم از طریق دیوارهای مرطوب در یک مجموعه‌ لوله جاری می‌شود. سپس آب وارد یک سیستم تصفیه می‌شود و دوباره به گردش درمی‌آید. استفاده از یک دیوار مرطوب در کنار هواکش روشی مقرون‌به‌صرفه برای کاهش ۱۰ تا ۱۵ درجه‌ای دمای هوا در گلخانه است. زمانی‌که از دیوارهای مرطوب استفاده می‌شود لازم است میزان رطوبت رصد شود تا در صورت افزایش بیش‌از حد آن آب ورودی به سیستم قطع شود.

پارچه‌های سایه‌بان

پارچه‌های سایه‌بان پرده‌هایی هستند که روی میله‌های افقی بالای محصولات کشیده می‌شوند. استفاده از انرژی خورشیدی به کاهش هزینه کمک می‌کند اما لازم است میزان قرارگیری محصولات درمعرض نور خورشید کنترل و با استفاده از صفحات سایه‌بان از سوختگی نوک گیاهان برگ‌دار محافظت شود. نکته‌ی مهم دیگری که باید در نظر گرفته شود میزان انتقال است. در صورت استفاده ازپارچه‌ی سایه‌بان میزان تراکم بافت آن تاثیر قابل‌توجهی بر شرایط آب‌وهوایی خواهد داشت. هرچه بافت پارچه شل‌تر باشد رطوبت اضافی بیشتر کنترل می‌شود و هرچه بافت آن متراکم‌تر باشد دما و رطوبت بیشتری در گلخانه حبس می‌شود. در شرایط آب‌وهوایی سردتر می‌توان از سرمایش تابشی برای جلوگیری از کاهش دما در طول شب و کمتر شدن تنش در گیاهان استفاده کرد.

گرمایش تابشی

گرمایش تابشی روش موثری برای گرم‌کردن گلخانه به‌ویژه درمورد محصولات رونده است. فرآیند گرمایش تابشی از یک مخزن آب گرم آغاز می‌شود؛ این مخزن با دریچه‌هایی کنترل می‌شود که امکان جابه‌جایی آب داغ در لوله‌های فلزی را فراهم می‌کنند، گیاهان را گرم نگه می‌دارند و گرما را درون گلخانه منتشر می‌کنند. کنترل دمای آب در لوله‌ها به شما کمک می‌کند دمای لوله را افزایش و گرمای هوا را در اطراف گیاهان تغییر بدهید.

ایجاد مه

برای نهال‌ها، گیاهان خرد و گیاهان رویشی محیط‌های با رطوبت بیشتر مناسب‌تر هستند. شما بسته به موقعیت مکانی و محیط خود ممکن است به سراغ استفاده از یک سیستم رطوبتی بروید. سیستم مه‌پاش که مه را روی کل محصولات اسپری می‌کند روشی مقرون‌به‌صرفه برای دستیابی به شرایط یادشده در یک محیط کنترل‌شده است. یکی از مشکلات بالقوه‌ی این سیستم آسیب‌دیدگی محصولات به دلیل برخورد قطرات بزرگ آب با آنهاست. گزینه‌ی دیگر استفاده از یک سیستم ایجاد مه با فشار بالاست که با ایجاد قطرات ریز بدون آسیب‌زدن به محصولات رطوبت را افزایش می‌دهند. استفاده از پرده‌های انرژی درکنار یک سیستم ایجاد مه به حفظ رطوبت محیط گلخانه کمک خواهد کرد.

ایجاد تعادل مناسب بین دما و رطوبت محیط رشد گیاهان نقش مهمی در سلامت و به‌ثمر رسیدن محصولات دارد.