جذب مواد مغذی در گیاهان
۲۶ مرداد ۱۳۹۸ توسط واحد آموزش (بروزرسانی: )
ارتباط بین جذب مواد مغذی در گیاه و فعالیت‌های روزانه در مزرعه چگونه است؟
۱۳ ماده مغذی وجود دارد که گیاهان برای رشد و شکوفایی به آن‌ها نیاز دارند (جدول ۱). این مواد به درشت‌مغذی‌ها (ماکرو) و ریزمغذی‌ها (میکرو) تقسیم‌بندی می‌شوند. عناصری که گیاه در مقادیر زیاد به آن‌ها نیاز دارد، درشت‌مغذی، و عناصری که در مقایر کمتر به مصرف گیاه می‌رسند، ریزمغذی هستند. یک ریزمغذی، با اینکه در مقادیر کم مصرف می‌شود، به‌معنای آن نیست که گیاه برای رشد خود به آن نیاز ضروری ندارد.
| درشت‌مغذی‌ها | ریزمغذی‌ها |
| مواد مغذی اولیه:نیتروژن (N)، فسفر (P)، پتاسیم (K). | آهن (Fe)، بور (B)، مس (Cu)، کلر (Cl)،منگنز (Mn)، مولیبدن (Mo)، روی (Zn). |
| مواد مغذی ثانویه:کلسیم (Ca)، منیزیم (Mg)، گوگرد (S). |
جدول ۱: مواد مغذی موردنیاز گیاهان
دسترسی و حرکت این ۱۳ ماده مغذی در خاک و در خود گیاه، بسیار متغیر است، به‌همین دلیل، مدیریت مواد مغذی، کودها و آبیاری گیاهان اهمیت زیادی پیدا می‌کند.
تحرک مواد مغذی در خاک
تحرک مواد مغذی در خاک، بر جذب آن‌ها توسط گیاه اثر می‌گذارد. همچنین، حساسیت آن‌ها نسبت به نشت، تبخیر و رواناب، تحت تأثیر حرکت این مواد قرار می‌گیرد. برای مثال: نیتروژن به‌شکل NO3 به‌شدت در خاک متحرک است و فسفر (به شکل HPO42- و H2PO4- ) تحرکی ندارد. این بدان معناست که نیتروژن به‌راحتی در خاک پراکنده می‌شود و خود را به سطح ریشه می‌رساند، در این شرایط باید مدیریت خوبی اعمال کرد تا از بروز نشت جلوگیری شود. از سوی دیگر، فسفر باید دقیقاً در نزدیکی دانه‌ها به‌خاک اضافه شود تا ریشه بتواند به آن دسترسی پیدا کند.
با این حال، از آنجا که فسفر تمایل به باقی‌ماندن در سطوح بالایی خاک را دارد، در طی بارندگی‌های شدید، ممکن است از سطح خاک شسته شود. باید خاطر نشان کرد که نیتروژن در فرم NH4+ در خاک حرکت نمی‌کند، بنابراین نه‌تنها خود عنصر، بلکه ترکیبات شیمیایی آن نیز اهمیت دارند.
تحرک مواد مغذی در گیاهان
تشخیص علائم کمبود مواد در برگ‌ها از حرکت مواد مغذی در گیاه اثر می‌پذیرد. کمبود مواد مغذی که حرکت ندارند، در زردشدن برگ‌های تازه قابل مشاهده است، این در حالی است که زردشدن برگ‌های قدیمی به‌معنای کمبود مواد مغذی متحرک است. علت آن است که مواد مغذی متحرک از برگ‌های قدیمی به‌سمت بافت‌های جدید حرکت می‌کنند تا آن‌ها را غنی سازند. مواد مغذی بدون تحرک نیز قادر نیستند که از بافت‌های قدیمی به‌سمت بافت‌های جدید بروند، درنتیجه بافت‌ها و برگ‌های تازه در صورت کمبود آن‌ها، زرد می‌شوند. مواد مغذی متحرک در گیاه شامل مواد مغذی اولیه NPK هستند. مواد مغذی ثانویه نیز تحرک ندارند مانند کلسیم، منیزیم و اغلب ریزمغذی‌ها.
مدیریت مطلوب مواد مغذی تنها به آگاهی از مقدار مورد نیاز آن‌ها محدود نمی‌شود، بلکه باید بدانیم که نحوه حرکت آن‌ها در خاک و گیاه چگونه است. همچنین تشخیص نوع کمبود یا علائم مسمومیت (جدول ۲) اهمیت دارند.
| ماده مغذی | ساختار قابل‌جذب | حرکت در خاک | حرکت در گیاه | نقش در رشد گیاه | علائم کمبود |
| نیتروژن | NO3-, NH4+ | متحرک به‌شکل NO3-عدم تحرک به‌شکلNH4+ | متحرک | کلروفیلآمینواسیدپروتئین | زردشدن بخش میانی برگ، کاهش رشد و بروز برگ‌های قرمز-قهوه‌ای |
| فسفر | HPO42-, H2PO4- | بدون تحرک | نسبتاً متحرک | DNA, RNA, ATP و غشای سلولی | تغییررنگ بنفش یا قرمز در برگ‌ها، ضعف رشد، ضعف ریشه‌ها، افتادن زودهنگام میوه‌ها |
| پتاسیم | K+ | نسبتاً متحرک | خیلی متحرک | متابولیسم گیاه، واکنش به تنش‌ها، تنظیم ازدست‌دادن آب | زردشدن حاشیه و رگبرگ‌های برگ، تاب‌خوردن و زیگزاگ‌شدن برگ‌ها، رشد ضعیف |
| کلسیم | Ca2+ | نسبتاً متحرک | بدون تحرک | ساختار دیواره سلولی | زردشدن بافت‌های جدید، نکروز در برخی از بافت‌ها به‌طور موضعی |
| منیزیم | Mg2+ | بدون تحرک | نسبتاً متحرک | فتوسنتزکلروفیل | کلروز میان رگبرگ‌ها (زردشدن برگ‌ها با رگبرگ‌های سبز) |
| گوگرد | SO4- | متحرک | متحرک | آمینواسید، پروتئین، روغن‌ها، کلروفیل | زردشدن کل گیاه، نکروز لبه‌ها در بافت‌های جدید |
| بور | H3BO3, BO3- | خیلی متحرک | بدون تحرک | دیواره سلولی، انتقال قند، تشکیل دانه و میوه، تولید هورمون | دیواره سلولی، انتقال قند، تشکیل دانه و میوه، هورمون |
| مس | Cu2+ | بدون تحرک | بدون تحرک | تولید لیگنین، فتوسنتز، متابولیسم گیاه. | سبز کم‌رنگ، پژمردگی در بافت‌های تازه، پژمردگی |
| آهن | Fe2+, Fe3+ | بدون تحرک | بدون تحرک | کلروفیل و تولید آنزیم‌ها | زردشدن بافت‌های تازه |
| منگنز | Mn2+ | متحرک | متحرک | فتوسنتز، تنفس، جذب نیتروژن | کلروز میان رگبرگ‌ها در بافت‌های جدید، لکه‌های قهوه‌ای پرآب روی برگ‌ها |
| روی | Zn2+ | بدون تحرک | بدون تحرک | کلروفیل، آنزیم‌ها، پروتئین، رشد هورمون‌ها | کلروز میان رگبرگ‌ها در بافت‌های جدید |
| مولیبدن | MoO4- | نسبتاً متحرک | بدون تحرک | چرخه نیتروژن | زردشدن حاشیه برگ در بافت‌های جدید |
| کلر | Cl- | متحرک | متحرک | بازوبسته شدن روزنه‌ها (تنفس) | زردشدن حاشیه برگ در بافت‌های قدیمی |
جدول ۲: جذب مواد مغذی و علائم کمبود در گیاهان
فهم رفتار مواد مغذی در خاک و در خود گیاه، بسیار اهمیت دارد. تصمیم‌گیری‌های مدیریتی صحیح در سایه آگاهی از نحوه حرکت آن‌ها حاصل می‌شوند. در نتیجه تولید محصول بهینه می‌گردد، هزینه‌های تهیه کود کاهش می‌یابد و هدررفت آن به‌حداقل می‌رسد.
دیدگاه‌ها
افزودن یک دیدگاه