چگونه از کمبود آهن در گیاهان گلخانه‌ای جلوگیری کنیم؟

کمبود آهن مشکل نسبتاً رایجی در گیاهان گلخانه‌ای بهاره است. علامت اصلی کمبود آهن (Fe)، یعنی کلروز، معمولاً از نوک ساقه‌ها شروع می‌شود، اما اغلب در کل گیاه قابل مشاهده است. علائم کمبود آهن در شاخ و برگ‌های جوان گیاه به شکل کلروز بین‌رگبرگی ظاهر می‌شود. کلروز بین‌رگبرگی زمانی ایجاد می‌شود که برگ‌های جدید قبل از جذب آهن توسط ریشه‌ رشد کنند، چرا که آهن عاملی ضروری در سنتز کلروفیل است. در همه‌ی موارد کمبود آهن، به استثنای موارد شدید، کمبود آهن به‌سادگی با کمبود نیتروژن یا منیزیم اشتباه گرفته می‌شود، بنابراین آزمایش خاک یا بافت گیاهی برای تأیید موارد مشکوک به کمبود آهن ضروری به‌نظر می‌رسد. در موارد شدید کمبود آهن، برگ‌ها در برخی گیاهان تقریباً به‌طورکامل سفید می‌شوند. برخی از گیاهان در جذب آهن از محیط رشد خود ناکارآمد و ضعیف هستند (بنابراین مستعد کمبود آهن می‌باشند).

پیشگیری از کمبود آهن:

سه نکته‌ی اصلی برای جلوگیری از کمبود آهن در یک گیاه وجود دارد: کنترل pH محیط رشد گیاه، بهینه‌سازی استفاده از کودهای فسفردار، و استفاده از کودهای کلات آهن.

کنترل pH

روش کلیدی برای بهبود دسترسی به آهن در بسیاری از گیاهان، حفظ pH در محدوده‌ی اسیدی است و محدوده‌ی pH موردنیاز برای محصولاتی که در جذب آهن ناکارآمدند، نسبتاً پایین و چیزی حدود ۵٫۵ تا ۶٫۶ می‌باشد. pH بیشتر محیط‌های بدون خاک تجاری به صورت پیش‌فرض تعیین شده و تقریباً در این محدوده‌ی pH قرار می‌گیرند. در بیشتر موارد استفاده از کود اسیدی در این محیط‌ها، با ایجاد تعادل آمونیوم و نیترات، برای حفظ سطح pH مناسب کافی خواهد بود. استثنای بزرگ این قاعده زمانی است که آب مورد استفاده برای آبیاری pH قلیایی داشته باشد. در این صورت ممکن است اضافه‌کردن مواد اسیدی برای مقابله با اثرات pH قلیایی موردنیاز باشد. همچنین، اگر محیط کشت بر پایه‌ی پیت‌ماس را خودتان مخلوط می‌کنید، باید سنگ آهک دولومیتی را هم به این ترکیب اضافه کنید و البته نباید میزان آن بیش از ۲٫۷ کیلوگرم بر مترمربع باشد. استفاده‌ی بیش‌ازحد از سنگ آهک عامل تشدید‌کننده‌ی افزایش pH خواهد بود که باعث کمبود آهن می‌شود.

بهینه‌سازی استفاده از کودهای فسفردار

در شرایط خاص، ممکن است فسفر (P) و آهن با یکدیگر وارد واکنش شوند و فسفات‌های نامحلول آهن تشکیل دهند. آهن نامحلول در فسفات آهن قابل‌جذب توسط گیاهان نیست. خصوصیات شیمیایی این واکنش در خاک مزرعه قبلاً بررسی شده است، اما مطالعات اندکی در رابطه با این موضوع در محیط‌های بدون خاک انجام شده است. برای حصول اطمینان از دسترسی گیاه به آهن کافی و همچنین به حداقل‌رساندن پتانسیل اثرات نامطلوب زیست‌محیطی، باید از استفاده‌ی بیش‌ازحد کودهای فسفردار، به ویژه در گیاهان حساس به آهن، اجتناب شود. سایر اقدامات مفید برای این منظور عبارتند از اضافه‌نکردن سوپرفسفات به محیط کشت گیاهان، استفاده از اسیدهایی غیر از اسیدفسفریک (در صورت تزریق اسید) و در صورت امکان استفاده از کودهای محلول در آب به‌عنوان کود اصلی با تامین کمتر از ۱۰٪ فسفات خاک (۵٪ ممکن است میزان مناسبی باشد).

کلات آهن

کوددهی گاه‌وبی‌گاه گیاهان مستعد به کمبود آهن با کودهای حاوی این ماده، احتمالاً ساده‌ترین و فعال‌ترین راه برای جلوگیری از کمبود آهن در این نوع از گیاهان است.

توجه داشته باشید که آهن اشکال مختلفی دارد. در خاک با سطوح pH بالاتر، اشکال کلاته آهن در مقایسه با اشکال غیرکلاته، قابلیت جذب بیشتری توسط گیاهان دارند. اشکال کلاته‌ی آهن به مولکولی آلی متصل می‌شوند که موجب ماندگاری آهن حل‌شده در خاک می‌شود. تا زمانی‌که آهن شکل کلاته‌ی خود را حفظ کند، محلول است و جهت جذب ریشه گیاه دردسترس خواهد بود. همچنین کلات‌های مختلف با ویژگی‌های متفاوت موجودند. مطالعات انجام‌شده، رتبه‌بندی زیر را برای اشکال مختلف آهن ارائه داده است، در این رتبه‌بندی کوددهای مایع اصلاح کمبود آهن در pH بالا از موثرترین تا کم‌اثرترین نشان داده شده‌اند:

• آهن-EDDHA موثر در pH بالای ۷٫۰ و حلالیت بالا.
• Iron-DTPA از نظر اثربخشی در رتبه‌ی بعدی قرار دارد.
• رتبه‌ی بعدی Iron-EDTA.
• سپس سولفات آهن، این ترکیب کلات آهن نیست، بلکه از نمک‌های آهن است و حاوی تقریباً ۲۰٪ آهن می‌باشد.

هر سه کلات در pH محیطی ۴٫۰ تا ۶٫۰ به شکل محلول هستند.

اگر آهن به شکل کود مایع استفاده شود و به‌دلیل pH بالای خاک قابلیت انحلال در خاک را نداشته باشد، تا زمان کاهش pH خاک، بیشتر این ماده‎‌ی مغذی دردسترس گیاهان قرار نخواهد گرفت. مطالعات انجام‌شده نشان دادند که سولفات آهن در افزایش کلروفیل دو اثر کمتری دارد و بیشتر از کلات آهن باعث سوختن گیاهان می‌شود.

• محصول شماره‌ی یک: محصولی رایج و حاوی ۱۰٪ کلات آهن DTPA است.
• محصول شماره‌ی دو: کود آهن محلول بر پایه‌ی مواد آلی و محلول در آب با عصاره‌ی جلبک دریایی است که حاوی ۳٪ آهن می‌باشد.

دستورالعمل های موجود روی بسته‌بندی محصول مورد استفاده‌تان را به‌کار ببندید. محصول شماره‌ی یک و کلات‌های آهن مشابه برای اضافه‌کردن مستقیم به پای گیاهان یا اسپری‌کردن به برگ‌های آن‌ها می‌باشد. میزان استفاده در هر دو حالت ۱ الی ۲ گرم در ۴ لیتر می‌باشد. میزان حلالیت کلات به‌قدری است تا محلول غلیظی از آن برای تزریق به‌دست آید، اما باید به‌خوبی مخلوط و تزریق شود. توصیه شرکت تولیدکننده این است که محصول شماره‌ی یک را از قبل با آفت‌کش‌ها یا کنسانتره‌های کود مخلوط نکنید. خیس‌کردن خاک با محلول به‌دست‌آمده ایمن‌ترین روش استفاده است. در مورد اسپری‌کردن محلول به شاخ‌وبرگ گیاهان نیز ابتدا باید چندباری محصول را آزمایش و آسیب‌های احتمالی و مقادیر باقی‌مانده از محلول را بررسی کنید. با استفاده از مقادیر توصیه‌شده، درصورت تمایل می‌توان هر ۳ الی ۴ هفته از کلات آهن استفاده کرد. پس از استفاده‌ از محلول، اگر مقادیری از آن بر روی شاخ‌وبرگ و گل‌ها باقی ماند، آن را با آب بشوئید، چرا که آهن غلیظ می‌تواند باعث ایجاد لکه‌های قهوه‌ای یا سیاه شود. کلات آهن سریع عمل می‌کند و پاسخ گیاه به استفاده از کلات آهن معمولاً ظرف چند روز پس از استفاده آشکار می‌شود.

ملاحظات ویژه

اطلاعات حاضر تنها برای آن دسته از گیاهانی است که نیاز خاص به آهن دارند. مشکل برخی از پرورش‌دهندگان گل‌و گیاه با برخی از گیاهان بهاره است. این گیاهان به‌جای کمبود آهن، مستعد سمیت آهن هستند. این گیاهان شامل گل همیشه بهار و شمعدانی هستند. تغذیه‌ی این محصولات باید به گونه‌ای مدیریت شود که آهن دردسترس گیاه به حداقل برسد. این امر اساساً برعکس رویه‌هایی است که پیشتر توضیح داده شد. این کار با حفظ pH در محدوده‌ی بالاتر و اجتناب از کوددهی زیاد با کودهای حاوی آهن به انجام می‌رسد. اعمال روش‌های بالا برای گیاهان مستعد سمیت آهن فاجعه‌آمیز خواهد بود!