پژمردگی ورتیسیلیوم؛‌ شناسایی، درمان و جلوگیری

پژمردگی ورتیسیلیوم (Verticillium Wilt) توسط یک قارچ به وجود آمده از خاک به نام ورتیسیلیوم داهلیه (Verticillium dahliae)، ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند بیش از ۳۵۰ گونه گیاهی ازجمله درختان برگ‌ریز، سبزی‌ها، میوه‌ها و گل‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. به‌محض اینکه گیاه دچار بیماری می‌شود، هیچ قارچ کشی وجود ندارد، به همین دلیل است که اقدامات پیشگیرانه بسیار مهم هستند.

تشخیص پژمردگی ورتیسیلیوم نیز مشکل است، زیرا علائم آن در هرگونه گیاهی متفاوت است و پژمردگی می‌تواند دلایل زیادی مانند پژمردگی فوزاریوم، پژمردگی باکتریایی، پوسیدگی ریشه یا تشنگی یا رطوبت بیش‌ازحد خاک داشته باشد. فقط یک تست آزمایشگاهی می‌تواند به‌طور قابل‌اعتمادی تشخیص دهد که آیا پژمردگی در اثر ورتیسیلیوم است یا خیر.

یک پاتوژن ورتیسیلیوم ثانویه‌ای به نام ورتیسیلیوم آلبو آتروم (Verticillium albo -atrum) وجود دارد که دامنه بسیار کوچک‌تری از گونه‌ها ازجمله رازک ها، یونجه و گیاه پنبه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری در باغداری خانگی زیاد شایع نیست و بنابراین در اینجا درباره آن صحبت نمی‌کنیم.

گیاهان مستعد ابتلا به ورتیسیلیوم

بسیاری از درختان و بوته‌های زینتی و سایه‌دار مختلف می‌توانند دچار پژمردگی ورتیسیلیوم شوند، ازجمله افرا، درخت ارغوان و ماگنولیا. گل‌های چندساله حساس به این بیماری شامل این موارد هستند: گیاهان ستاره‌ای، گل‌های داوودی، گل شستا، گل اشرفی، گل کوکب، گل میمون، قلب مریم، گل صدتومانی و فلوکس.

در باغچه‌ی کاشت سبزی، اعضای خانواده سیب‌زمینیان (فلفل، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی، بادمجان) بیشتر تحت تأثیر این بیماری قرار می‌گیرند. این بیماری در توت‌فرنگی‌ها و به میزان محدودی در تمشک‌ها به‌ویژه تمشک سیاه هم دیده می‌شود.

علائم پژمردگی ورتیسیلیوم

این علائم بسته به نوع گیاه متفاوت هستند.

در درختان، علائم می‌توانند در هر زمان ظاهر شوند اما اغلب در هوای گرم و خشک شروع می‌شوند. ممکن است حاشیه برگ‌ها قهوه‌ای شود و به نظر می‌رسد سوخته‌اند. برگ‌ها کوچک‌تر از حد معمول هستند. برگ‌ها ممکن است روی بعضی از شاخه‌های بزرگ درروی تاج یا در کل اطراف درخت پژمرده شوند. سرانجام آن شاخه‌ها می‌میرند. درخت بیش‌ازحد معمول بذر تولید می‌کند.

اگر پوست شاخه‌های دارای برگ‌های پژمرده را بخراشید، متوجه تغییر رنگ راه‌راه چوب زیرین خواهید شد. رنگ آن متفاوت است، از سبز تا سیاه در افراها گرفته تا قهوه‌ای تا سیاه در اقاقیا و سایر درختان. علائم همیشه ثابت نیستند. یک درخت مبتلابه این بیماری ممکن است یک سال علائم خود را نشان دهد و سپس تا زمانی که علائم سال‌ها بعد مجدداً شروع شوند، خوب به نظر برسد؛ درحالی‌که درخت دیگری ممکن است اندکی بعد از ظهور علائم از بین برود.

در سیب‌زمینی و سایر سبزی‌ها از خانواده سیب‌زمینیان، اولین علامت معمولاً زردی برگ‌های پایین و پژمردگی بعدازآن است. روی برگ‌ها مناطقی از بافت قهوه‌ای مرده که با مناطق بزرگ‌تر زردرنگ احاطه‌شده‌اند، ایجاد می‌شود. این علائم ممکن است فقط در یک‌طرف گیاه ظاهر شوند. تغییر رنگ قهوه‌ای داخل ساقه هم یک نشانه از پژمردگی ورتیسیلیوم است – یک ساقه را قطع کنید و برای بررسی آن را به طول برش دهید.

در توت‌فرنگی، برگ‌های خارجی و پیرتر پژمرده می‌شوند، خشک می‌شوند و نواحی زردرنگ مایل به قرمز یا قهوه‌ای تیره در حاشیه برگ‌ها و بین رگبرگ‌ها ایجاد می‌شود. ایجاد شاخ و برگ جدید به‌ندرت اتفاق می‌افتد و جلوی رشد برگ‌های جدید گرفته می‌شود، احتمالاً برگ‌ها هم جمع می‌شوند. همچنین ممکن است رگه‌های قهوه‌ای‌رنگی روی دم برگ‌ها، ساقه‌های رونده و تاج مشاهده کنید که در گیاهان به‌شدت آلوده این قسمت‌های گیاه از بین خواهند رفت. رشد ریشه جدید ممکن است متوقف شود، زیرا نوک ریشه‌های در حال رشد، سیاه می‌شود.

گیاهان چگونه پژمردگی ورتیسیلیوم می‌گیرند

قارچ ورتیسیلیوم می‌تواند به مدت ۱۰ سال یا بیشتر به‌صورت ساختارهای ساکن به نام ریزسختینه (میکرواسکلروتیا Microsclerotia) که در خشک‌سالی و سرما زنده می‌ماند، در خاک به‌صورت غیرفعال باقی بماند. هنگامی‌که یک میزبان بالقوه در نزدیکی میکرواسکلروتیا کاشته می‌شود، ریشه‌های آن گیاه، میکرواسکلروتیا را تحریک می‌کند تا جوانه‌زده و هاگ تولید کند. آن‌ها به گیاه حمله می‌کنند و از طریق ریشه وارد گیاه می‌شوند. ریشه‌های زخمی به‌خصوص مستعد قارچی شدن هستند.

درون گیاه، قارچ به سمت بالا حرکت می‌کند و دستگاه آوندی گیاه که وظیفه انتقال آب را دارد، مسدود می‌کند. مسدود شدن سیستم آوندی گیاه است که باعث پژمردگی معمول گیاه می‌شود و درنهایت منجر به مرگ گیاه می‌شود.

این قارچ می‌تواند از گیاهان خزانه‌ای آلوده اما بدون علامت، سیب‌زمینی شیرین (سیب‌زمینی بذری) و مالچ چوب سخت درخت آلوده، به خاک باغ منتقل شود. هنگامی‌که قارچ در یک مکان قرار گرفت، می‌تواند از طریق شخم زدن، حفر و جابجایی خاک به هر طریق دیگر و توسط آب و باد به‌راحتی در خاک پخش شود.

کنترل و پیشگیری از پژمردگی ورتیسیلیوم

هیچ قارچ کشی وجود ندارد که گیاه را به‌محض آلوده شدن به ورتیسیلیوم معالجه کند، اما برای پیشگیری از آن می‌توانید چندین کار انجام دهید.

بعضی از درختان مقاومت یا مصونیت طبیعی در برابر پژمردگی ورتیسیلیوم دارند. اگر شما - یا همسایه‌تان - با این بیماری مشکل داشتید، بهتر است بجای افرا درخت چنار بکارید. اگر درختی به دلیل پژمردگی ورتیسیلیوم از بین رفت، همان‌گونه‌های درخت را دقیقاً همان‌جا یا در نزدیکی آن نکارید.

اگر درختی فقط به میزان کمی آلوده‌شده باشد، می‌توانید با هرس کردن شاخه‌ها و تقویت بنیه‌ی درخت با کود و آبیاری در طول دوره پژمردگی، از دست آن خلاص شوید. بااین‌حال به یاد داشته باشید که علائم ممکن است هر زمان بدتر شوند، بنابراین شما فقط عمر درخت را طولانی می‌کنید. در آن زمان ممکن است درخت، بیماری را به خاک اطراف منتقل کند.

برای توت‌فرنگی‌ها، ارقام مقاوم در برابر بیماری را انتخاب کنید. با ارزیابی درست، کشت تناوبی را انجام دهید و ارقام حساس توت‌فرنگی را در همان خاکی که در پنج سال گذشته سایر محصولات حساس یا گل‌های چندساله کاشته‌ بودید، نکارید.

خاک باغچه شما باید غنی از مواد مغذی، سست و خوب زهکشی شده باشد. زهکشی ضعیف می‌تواند به‌اندازه بی‌آبی، ریشه‌ها را دچار تنش کند و گیاهان شمارا در برابر قارچ‌ها آسیب‌پذیر کند. کودهایی که ازت بالایی دارند استفاده نکنید اما از کود متعادل یا کودهایی که درصد فسفر بیشتری دارند استفاده کنید.

اطراف سبزی‌های خود را مالچ کنید، این کار باعث کاهش علف‌های هرز می‌شود و خطر صدمه به ریشه‌ها را هنگام شخم زدن خاک به حداقل می‌رساند. از مالچ چوب سخت درخت آلوده استفاده نکنید.

بلافاصله گیاهانی را که در اثر پژمردگی ورتیسیلیوم از بین رفته‌اند بکنید و ریشه‌های آن را نیز از بین ببرید. گیاهان آلوده باید در سطل آشغال انداخته شوند. درختان هم باید یک فرد حرفه‌ای، مانند سرویس انتقال درخت، از بین بروند.