آبیاری گیاهان از ته - مزایا و معایب

آبیاری برای گیاهانِ شما حیاتی است، اما همیشه به همین سادگی که به نظر می‌رسد، نیست. آبیاری از ته که یکی از بهترین روش‌های آبیاری است، برگ‌ها را سالم و خشک نگه می‌دارد و در مقایسه با آبیاری از بالا، خاک را به شکل یکنواخت‌تری اشباع می‌کند. در این مقاله، کلیه‌ی نکاتی را که باید درباره‌ی آبیاری گیاهان از ته بلد باشید و نحوه‌ی انجام موفقیت‌آمیز آنرا توضیح می‌دهیم.

آبیاری گیاهان از ته یعنی فرآیند خیساندن آرام خاک از زیر با استفاده از اثر مویینگی. آبیاری از ته به خیس شدنِ یکنواخت گیاه کمک می‌کند، از گسیختگی خاک جلوگیری می‌کند و خطر ایجاد لکه یا بیماری در برگ را کاهش می‌دهد. با این حال، با این روش آبیاری هر گیاه مدت‌زمان بیشتری به طول می‌انجامد و خطر آبیاری بیش از حد وجود دارد.

مروری بر آبیاری از ته

اکثر ما سفر باغبانی خود را با آبیاری گیاهان از بالا آغاز می‌کنیم. این روش برای بسیاری از گیاهان موثر است، اما محدودیت‌هایی نیز دارد.

آبیاری از بالا به پایین به صورت یکسره انجام می‌شود و ممکن است منجر به ایجاد رطوبتِ غیریکنواخت در خاک شود. شاید این طور به نظر برسد که گیاه شما به خوبی آبیاری شده، اما ممکن است با خارج کردن گیاه از گلدان و بررسی خاک بیرونی متعجب شوید. در این مواقع، پیدا کردن رگه‌های خیس با شکاف‌هایی از مخلوط خشک‌تر بسیار معمول است.

از آنجا که شاخ و برگ گیاه در آبیاری از ته خشک می‌ماند، شاید این روشِ آبیاری گزینه‌ی سالمی باشد. خیسی برگ‌ها باعث ایجاد عوامل بیماری‌زای پوسیدگی، قارچ یا سایر بیماری‌ها می‌شود. همچنین، قطرات آب ممکن است باعث ایجاد لکه‌های دائمی و تغییر رنگ در برگ برخی از گیاهان شود.

خاک سطحی مرطوب همچنین شرایط مساعدی برای پیدایش پشه سیاه گلدان مخوف و دیگر آفات ناخوشایند فراهم می‌کند.

آبیاری از ته چیست؟

آبیاری از ته عبارت است از قرار دادن مخزن آب کم‌عمق در زیر گیاه، طوری که رطوبت به داخل خاک کشیده شود.

این ترفندِ ضدگرانش بر جادوی اثر مویینگی طبیعی خاک متکی است تا کل محیط را به تدریج خیس کند.

این روش هم برای خاک شل (خاک خشک و نچسبیده، خاک سست) و هم برای خاک متراکم موثر است و بهترین روش برای آبیاری گیاهان با اندازه‌ی کوچک یا متوسط است که به راحتی قابل جابجایی هستند.

نحوه‌ی آبیاری گیاهان از ته

• لگن یا مخزن دیگری پیدا کنید که به اندازه کافی برای نگهداشتن گیاه(هان) شما بزرگ باشد.
• گیاه(هان) را داخل آن قرار دهید و کاسه را با تقریباً یک اینچ آب پر کنید.
• بگذارید گیاه تا زمانی در مخزن بماند که خاک آن کاملاً خیس بخورد. بسته به نفوذپذیری خاک و اندازه‌ی گلدانِ گیاه و ظرفیت زهکشی خاک، محیط ظرف 10 الی 30 دقیقه کاملاً مرطوب می‌شود.
• مدت‌زمان دقیقی برای نگهداری گیاه در آب وجود ندارد. نیم ساعت مناسب است، اما قرار دادن گیاه در آب برای ساعت‌ها کار درستی نیست. می‌توانید قبل از برداشتن گیاه از آب، با لمس سطح خاک از مرطوبت بودن آن مطمئن شوید.

نکته‌ی حرفه‌ای: اگر از گلدانِ مخصوص رشد در داخل ظرف تزئینیِ بدون سوراخ‌های زهکشی استفاده می‌کنید، ظرف بیرونی را با یک اینچ آب پر کنید و گلدان داخلی را درون آن قرار دهید. بفرمایید! گیاهِ شما خودش، خودش رو آبیاری می‌کنه.

چه زمانی باید گیاهان را آبیاری از ته کنید؟

آبیاری از ته معمولاً روشی فوق‌العاده برای آبیاری است، اما گاهی اوقات خصوصاً برای موارد زیر لازم است:

۱- گونه‌های خاصی از گیاهان

آبیاری از ته برای گیاهانی مانند گل چمچه‌ای که در خاک مرطوب رشد می‌کنند، بسیار عالی است. این گیاهان می‌توانند آب را به سرعت مصرف کنند؛ در نتیجه، ردیابی رطوبت خاک دشوار می‌شود. همچنین، ممکن است برگ‌های سبز آن‌ها در اثر آبیاری از بالا دچار لک یا مشکلات قارچی شود.

نشستن آب روی برگ برخی از گیاهان از جمله ارکیده، بنفشه‌ی آفریقایی یا حتی اکسالیس مقاوم، آن‌ها را در معرض لک شدن قرار می‌دهد. آبیاری از ته خشک نگه داشتن برگ آن‌ها را آسان می‌کند.

برای بسیاری از گیاهان هوازی و سایر گیاهانی که به مخلوطی بسیار شل نیاز دارند نیز، آبیاری از ته موثرتر است. از آنجا که مخلوط آن‌ها به سرعت زهکشی می‌کند و خشک می‌شود و آب زیادی را نگه نمی‌دارد، روش آبیاری که آب کافی برای ریشه‌ی آن‌ها تامین کند، بسیار مناسب است.

گیاهان تنه خرمایی (کاودکس) و بسیاری از ساکولنت‌ها ساقه‌های ضخیمی دارند که رطوبت را در خود نگه می‌دارد. این گیاهان نیاز به آبیاری مکرر ندارند، اما از غرقاب شدن خوب و مختصر در زمان مناسب لذت می‌برند. آبیاری از ته برای چنین گیاهانی بسیار مناسب است.

۲- خاک خشک

زمانی که خاک کاملاً خشک شده باشد، قطعاً آبیاری از ته بهترین روش برای آبیاری است. خاک خشک‌شده معمولاً «آب‌گریز» است و در واقع، آب را دفع می‌کند. اگر خاک خیلی خشک باشد، آب اضافه‌شده از بالا تنها به کناره‌ها سرازیر می‌شود، بدون اینکه آنرا مرطوب کند.

توجه: زهکشی خیلی سریع گلدان نشان‌دهنده‌ی این است که خاک خشک شده و در حال دفع رطوبت است- یا اینکه مواد هواده خیلی زیادی دارد.

آبیاری پایین به بالای صحیح حتی خشک‌ترین خاک را هم کاملاً آبرسانی می‌کند.

۳- گیاهان ریشه‌دار (دارای در هم پیچیدگی ریشه)

زمانی که ریشه‌ی گیاه گلدان را پر می‌کند و از خاک آن تغذیه می‌کند، مخلوط خاک توانایی جذب و حفظ رطوبت را از دست می‌دهد. در این وضعیت، گیاه به تعداد دفعات آبیاری بیشتری نیاز خواهد داشت و نمی‌توان از رسیدن رطوبت به تمام توپ ریشه اطمینان حاصل کرد.

اگر گیاه به شدت ریشه‌دار باشد، اثر مویینگی خاک برای مرطوب کردن ریشه‌های فوقانی آن کمتر خواهد بود؛ بنابراین، مخزن را تا ارتفاع بیشتری پر کنید. هچنین، اجازه دهید گیاه ریشه‌دار چند دقیقه بیشتر خیس بخورد؛ زیرا آب زیادی در خاک ضعیف حفظ نمی‌شود.

۴- زمانی که قادر به دیدن خاک نیستید

ممکن است اظهار نظر درباره‌ی آبیاری گیاه سبزی که به صورت بی‌رویه روی سطح خاک رشد کرده است، کمی سخت باشد. وقتی آب‌پاش را در اطراف شاخ و برگ و ساقه‌ی گیاه تنظیم می‌کنید، شناسایی نواحی آبیاری‌نشده دشوار می‌شود.

این یکی از وظایف آبیاری از ته است! گلدان را در سینی حاوی آب قرار دهید تا خیس بخورد- هنگامی که سطح آن نرم و مرطوب شد، می‌فهمید که آب به کل ظرف نفوذ کرده است.

۵- پشه قارچ (Fungus Gnats)

آبیاری از ته یکی از ابزارهای مبارزه با حشرات خاکی است. خاک سطحی مرطوب بستر بسیار مناسبی برای رشد این آفات مزاحم است. آبیاری از ته به جلوگیری از تبدیل شدن باغچه‌ی سبز و کوچک شما به مزرعه‌ی حشرات کمک می‌کند.

شما باید خاک را در حین خیس خوردن تحت نظر داشته باشید؛ بهتر است که آب کاملاً به سمت قسمت فوقانی خاک کشیده نشود و بر خلاف هدف شما عمل نکند. به محض اینکه سطح خاک شروع به مرطوب شدن کرد، گیاه را از مخزن خارج کنید. با توجه به زمان سپری‌شده و تفریق چند دقیقه، دستورالعملی دقیق برای آبیاری در آینده خواهید داشت.

۶- خاک سنگین

بهتر و نیز آسان‌تر است که خاک سنگین و یا متراکم را از ته آبیاری کنید. این خاک‌های نیمه‌تراوا آب را به صورت آهسته و غیریکنواخت جذب می‌کنند... راحت‌تر است که گیاه را در آب قرار دهید و بگذارید مدتی در همان حالت بماند تا اینکه آب را به مدت بیست دقیقه داخل گلدان بچکانید.

اشتباهات رایج در آبیاری از ته

فراموش کردن خارج کردن گیاهان!

بدترین گندی که ممکن است در آبیاری از ته بزنید، این هست که فراموش کنید گیاه را از مخزن خارج کنید. این اتفاق یکی از دلایل پوسیدگی ریشه است؛ زیرا ریشه‌های پایینی که در آب فرورفته‌اند به زودی غرق می‌شوند.

عده‌ای از پرورش‌دهندگان برخی از گیاهان خود را در تمام روز یا حتی در طول شب در آب قرار می‌دهند، اما در اکثر گونه‌ها نگهداری گیاه بیشتر از چند ساعت در آب، یعنی شما دنبال دردسر هستید. هرچند برای بسیاری از گیاهان راه گریزی وجود دارد.

استفاده از آب بی‌کیفیت

اصلاً ایده‌ی خوبی نیست که شیر آب را باز کنید و وان را برای گیاهانتان پر از آب کنید، مگر اینکه مطمئن باشید آب شیر (و وان!) عاری از آلاینده‌هاست.

کیفیت آبی که برای آبیاری از ته استفاده می‌کند، به اندازه‌ی آبی که از بالا برای آبیاری می‌پاشید، مهم است. همان مشکلات تغییر رنگ برگ‌ها یا رشد ضعیف در گیاهان حساس همچنان وجود دارد.

در آب شیر اغلب کلر وجود دارد- که در شب از آن خارج می‌شود- و کلرامین (Chloramine) که به مواد شیمیایی خاصی برای خنثی شدن نیاز دارد.

نکته‌ی حرفه‌ای: چند قطره از کلرزدای معمولی و ارزان‌قیمتِ مخصوص آکواریم، کلرامین را در عرض چند دقیقه خنثی می‌کند.

با این حال، کلرزدایی مسأله‌ی وجود کانی‌های سنگین (مواد معدنی و رسوبات) و آلودگی در آب را برطرف نمی‌کند. در صورت نیاز، استفاده از آب باران، آب فیلترشده یا آب مقطر را در نظر داشته باشید.

مزایا و معایب آبیاری از ته

لازم نیست درباره‌ی اینکه کدام روش آبیاری را انتخاب کنید، تصمیم قطعی بگیرید. در واقع، بهتر است که همیشه از روش آبیاری از ته استفاده نکنید. آشنایی با مزایا و معایب هر یک از این روش‌ها به شما کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌ای در این زمینه بگیرید.

مزایا

اشباع کامل

آبیاری از ته مرطوب شدن کل توده‌ی خاک را تضمین می‌کند. برخلاف آبیاری از بالا به پایین که ممکن است برخی نقاط خشک باقی بمانند، خیساندن از پایین به بالا نفوذ یکنواخت آب را تضمین می‌کند.

اثر مویینگی باعث می‌شود آب به داخل منافذ ریشه‌های خشک تراوش کند. آبیاری از ته به داخل خاکِ سنگین یا متراکم نفوذ می‌کند، اگرچه ممکن است زمان خیس‌خوردگی طولانی‌تر شود.

به خاک خشک مجدداً‌ آب‌رسانی می‌کند

اگر یک جلسه آبیاری را از دست داده‌اید و گیاه شما از خاک خشک رنج می‌برد، آبیاری از ته احیاگری فوق‌العاده است. اگر گیاه به طور دائمی خراب نشده باشد، آبیاری از ته بهترین روش برای احیای کامل گیاهان پژمرده است.

آبیاری از ته تضمین می‌کند که حتی خشک‌ترین بخش‌های خاک دوباره آبرسانی می‌شوند. این روش نوشیدنی ملایم و طولانی‌مدتی را برای گیاهان تشنه و حساس تامین می‌کند.

شاخ و برگ گیاه را به خطر نمی‌اندازد

آبیاری از ته نه تنها از ایجاد لک بر روی برگ‌های حساس گیاه جلوگیری می‌کند، اجازه نمی‌دهد آب بر روی برگ‌ها بشیند یا مدت زیادی در محل اتصال شاخه به ساقه باقی بماند. بدین ترتیب از شرایطی که باعث بروز مشکلات قارچی و پوسیدگی می‌شود، جلوگیری می‌کند.

اگر هوا گرم باشد و شاخ و برگ گیاه بتواند به سرعت خشک شود، هر گیاهی به چنین مراقبت دقیقی نیاز نخواهد داشت. با این حال، فراموش نکنید که این شرایط برای رشد قارچ نیز ایده‌آل است.

کوددهی آسان

افزودن محلولی رقیق از کود به آب مخزن، تغذیه‌ی کلیه‌ی ریشه‌ها را تضمین می‌کند. این کار مواد مغذی را به طور یکنواخت از طریق خاک پخش می‌کند.

اگر گیاهان زیادی را آبیاری می‌کنید،کوددهی از طریق آبیاری از ته مزیت دیگری نیز دارد. فقط کافیست یک‌بار فرمول آنرا بدست آورید! مقدار کود به صورت خودکار با حجم خاک موجود در هر گلدان و بر اساس میزان خیس شدن آن تنظیم می‌شود.

رشد طبیعی ریشه را تقویت می‌کند

یکی از مشکلات آبیاری از بالا به پایین این است که رطوبت ابتدا سطح را اشباع می‌کند: این کار ریشه‌ها را تشویق می‌کند تا برای جذب آب به سمت بالا رشد کنند. تا زمانی که آب به طور کامل به قسمت‌های پایین‌تر خاک نفود کند، ریشه‌های گیاه در نزدیکی سطح خاک جمع می‌شوند- جایی که بیشتر در معرض خشک شدن و فرسایش قرار می‌گیرند.

آبیاری از ته خاک زیر گیاه را مرطوب می‌کند؛ بنابراین، باعث می‌شود که ریشه‌ها به طور طبیعی به سمت پایین رشد کنند. حتی خیساندن مختصر کف که به سطح خاک نمی‌رسد، نواحی پایین‌تر خاک را مرطوب می‌کند.

حشرات و هیره‌های موجود در خاک را کاهش می‌دهد

وجود حشرات خاکی مشکلی رایج است. آبیاری از بالا به پایین تضمین می‌کند که آن‌ها به خاک سطحی مرطوب لازم برای تکثیر دسترسی دارند. اگر با مشکل حشرات خاکی روبرو هستید، پیش از تزریق حشره‌کش‌های سمی به خاک، آبیاری از کف را امتحان کنید.

آبیاری از کف سطح خاک را غرق آب نمی‌کند؛ بنابراین، سطح خاک با استفاده از این روش سریع‌تر خشک می‌شود. بهتر است که نگذاریم آب کاملاً به سطح خاک نفوذ کند؛ اما حتی در این صورت نیز آبیاری از کف همچنان به کاهش تجمع حشرات کمک می‌کند.

فرسایش خاک را کمینه می‌کند

آبیاری از ته خاک سطحی را از فرسایش حفظ می‌کند و این برای مواقعی که چیدمان یا آرایش روکاری دارید و می‌خواهید آنرا سر جای خود نگه دارید، بسیار عالی است. آبیاری از ته بذرها را از شیار آن‌ها بیرون نمی‌ریزد و یا ریشه‌ی گیاهان کوچک را از خاک خارج نمی‌کند.

علاوه بر این، آبیاری از ته یکی از راه‌های مقابله با غول پرلیت شناور در خاک‌های سبک است. با آبیاری از بالا معمولاً پرلیت به سمت سطح حرکت می‌کند و در هوا پخش می‌شود یا از لبه‌ی گلدان به بیرون می‌ریزد. آبیاری از ته خاک را به هم نمی‌ریزد؛ بنابراین، پرلیت در خاک مدفون می‌ماند!

خطر سرایت را کاهش می‌دهد

یکی از راه‌های انتشار قارچ و سایر بیماری‌ها از گیاهی به گیاه دیگر از طریق پاشیدن قطرات آب است. از آنجا که هیچ گونه پاشش یا اسپری کردنی در آبیاری از ته وجود ندارد، این روش انتقال تصادفی عوامل بیماری‌زا را کمینه می‌کند.

باعث صرفه‌جویی در زمان می‌شود

بسته به اینکه چگونه زمان نگهداری از گیاه خود را سازمان‌دهی می‌کنید، آبیاری از ته می‌تواند مدت‌زمان آبیاری را کوتاه کند. اگر تعدادی گلدان کوچکتر و لگنی با اندازه‌ی مناسب داشته باشید تا همه‌ی آن‌ها همزمان خیس بخورند، این روش بهترین کارایی را خواهد داشت.

به جای اینکه از گیاهی به گیاه دیگر بروید و به هر کدام چند قطره آب بدهید، خیلی ساده مخزن را از آب پر کنید و گلدان‌ها را درون آن قرار دهید. بدین ترتیب، فرصت دارید تا آن‌ها خیس می‌خورند به کارهای دیگر خود برسید. فراموش نکنید که تایمر را تنظیم کنید!

معایب

زمان زیادی به طول می‌انجامد

اگرچه پیش‌تر توضیح دادیم که آبیاری از ته چگونه باعث صرفه‌جویی در زمان می‌شود، واقعاً بسته به شرایط هر دو حالت ممکن است رخ دهد. آبیاری از ته به زمان عملی واقعی کمتری نیاز دارد، اما خود فرآیند خیس خوردن زمان بیشتری به طول می‌انجامد.

اگر باید زود خودتان را به جایی برسانید، بهترین زمان برای بیرون کشیدن لگن مخصوص خیساندن نیست. همچنین، به یاد داشته باشید که آبیاری از ته مستلزم این است که شما برای خارج کردن گیاهان از لگنِ آب در دسترس باشید.

خاک را شستشو نمی‌دهد

آشکارترین اشکال آبیاری از ته این است که خاک را شستشو نمی‌دهد. از آنجا که پسماند کودهای استفاده‌نشده و سایر مواد شیمیایی در گلدان باقی می‌ماند، ممکن است این مواد به مرور زمان خاک را مسموم کنند.

شستشو یکی از مزایای طبیعی آبیاری از بالا به پایین است. اگر آب اضافی بتواند از میان سوراخ‌های زهکشی ظرف عبور کند، آبیاری از بالا خاک را «می‌شوید» و پسماندهای ناخواسته را از آن می‌زداید.

این مثالی بود از اهمیت اینکه چرا باید هر دو روش آبیاری را بشناسید و بدانید هر کدام برای چه منظوری بهترین هستند. اگر به طور مرتب گیاهان خود را از ته آبیاری می‌کنید، این روش را یک بار در ماه با شستشوی بالا به پایین جایگزین کنید تا خاک به خوبی شسته شود.

نکات آبیاری از ته

• اشباع گیاهانی که در ظروف بزرگ قرار دارند نسبت به گیاهانی که در ظروف کوچک قرار دارند، زمان بیشتری به طول می‌انجامد. بنابراین، آن‌ها را بر همین اساس گروه‌بندی کنید.
• خیس خوردن گیاهان در گلدان‌های سفالی نسبت به گیاهان در ظروف پلاستیکی، زمان بیشتری به طول می‌انجامد.
• فراموش نکنید مخزن را پس از آبیاری خالی کنید تا نگذارید که گیاه در آب بنشیند.

سوالات رایج

کدام گیاهان برای آبیاری از ته بهترین هستند؟

می‌توانید هر گیاهی را با موفقیت از ته آبیاری کنید، اما این روش برای برخی از گیاهان فواید بیشتری دارد. این نوع آبیاری برای گیاهان ریشه‌دار یا گیاهانی که در خاک متراکم قرار دارند یا برای گونه‌هایی که به راحتی لک می‌شوند یا خیس شدن، آن‌ها را در معرض بیماری‌های قارچی قرار می‌دهد، بسیار کارآمد است.

آبیاری از ته شاید برای گونه‌هایی که به رطوبت زیادی نیاز دارند، اما مستعد پوسیدگی در ریشه‌ی خود هستند، تحول‌آفرین باشد. گیاه بگونیا مثال مناسبی در این مورد است. آبیاری از ته آب را در قسمت فوقانی متمرکز نمی‌کند؛ بنابراین، به ساقه‌ها در جلوگیری از پوسیدگی کمک می‌کند.

در آبیاری از ته چگونه باید کوددهی کنیم؟

معمولاً باید هر کود تجاری را به نصف یا حتی یک‌چهارم پیشنهادشده روی برچسب آن رقیق کنید. برای آب مورد استفاده در مخزن نیز باید همین کار را انجام دهید.

متناسب با حجم آب، مقدار مناسبی از کود را به آن اضافه کنید، آن‌ها را به خوبی مخلوط کنید و بگذارید خیس بخورد!

آیا آبیاری از ته منجر به آبیاری بیش از حد خواهد شد؟

تا زمانی که به محض اشباع شدن خاک، گیاه خود را از مخزن خارج کنید، خطر آبیاری بیش از حد با این روش بیشتر از روش آبیاری از بالا به پایین نخواهد بود.

آبیاری بیش از حد معمولاً در اثر آبیاری مکرر یا قرار دادن گیاه در خاک خیس برای مدت طولانی رخ می‌دهد، نه در اثر آبیاری زیاد در یک نوبت.

آیا در صورت وجود پیت در خاک باید از آبیاری از ته استفاده کنم؟

بله! آبرسانی به پیت وقتی خشک باشد، دشوار است. وقتی که مرطوب باشد، آب را به خوبی نگه می‌دارد- اما در واقع، وقتی خشک باشد، آب را دفع می‌کند.

ممکن است وجود پیت در برنامه‌ی آبیاری از بالا به پایین باعث ایجاد نواحی خشک دائمی شود. اگر خاک شما حاوی پیت‌ماس باشد، ایده‌ی خوبی است که هر چند هفته یک بار آنرا از ته آبیاری کنید تا مطمئن شوید که مخلوط آن کاملاً اشباع باقی می‌ماند.

شاید مایل باشید از جایگزین‌هایی برای پیت استفاده کنید؛ زیرا نگرانی‌های زیست‌محیطی قابل توجهی در رابطه با استفاده‌ی مداوم پیت در صنعت باغبانی وجود دارد. سایر اجزای خاک آلی ویژگی‌های جذب آب بهتری دارند.

کلام آخر

خود من شخصاً ترجیح می‌دهم که از ترکیبی از آبیاری از ته و آبیاری از بالا به پایین استفاده کنم. این مسأله کاملاً به خود گیاه و نیازهای آن بستگی دارد. اگر بتوانید با اطمینان تشخیص دهید که چه زمانی گیاه شما به آب احتیاج دارد و در هنگام آبیاری، خاک را به خوبی و به طور یکنواخت خیس کنید، هر دو مورد روش خوبی هستند.