کشاورزی باززاینده چیست؟

کشاورزی باززاینده روشی پایدار برای کشاورزی است که می‌تواند مواد مغذی خاک را تجدید کرده و هم‌زمان با تغییرات اقلیمی مقابله کند. این شیوه کشاورزی در واقع نامی مدرن برای روشی است که قرن‌ها پیش و پیش از ظهور کشاورزی صنعتی در اوایل قرن بیستم مورد استفاده قرار می‌گرفت. بازگشت به این روش‌های سنتی، به عنوان راهی برای معکوس کردن آسیب‌های واردشده به آب‌وهوا و خاک که ما برای تغذیه و بقای خود به آن وابسته‌ایم، در حال افزایش است.

خاک سطحی، اساس حیات ما

جهان به خاک سطحی وابسته است؛ چرا که منبع ۹۵٪ از غذای ما محسوب می‌شود. با این حال، بدون تغییرات اساسی در روش‌های کشاورزی، خاک سطحی جهان ممکن است طی ۶۰ سال آینده از بین برود. برای قرن‌ها، کشاورزان آمریکایی به باروری طبیعی خاک برای تولید غذا متکی بودند. با این حال، در اوایل قرن بیستم، استفاده از کودهای شیمیایی برای حفظ این باروری ضروری شد. کشاورزی صنعتی به طور مداوم به ورودی‌های شیمیایی وابسته است تا خاک را بارور نگه دارد.

انواع روش‌های کشاورزی باززاینده

اگرچه به نظر می‌رسد این اصطلاح جدید باشد، اما کشاورزی باززاینده شامل مجموعه متنوعی از روش‌هاست که کشاورزان طی دهه‌ها و حتی قرن‌ها از آن استفاده کرده‌اند.

تناوب کشت

تناوب کشت به قدمت خود کشاورزی است، اما امروزه اغلب به نفع تک‌کشت کنار گذاشته شده است؛ روشی که یک نوع محصول را سال به سال در یک زمین می‌کارند. در اوایل قرن بیستم، دانشمند کشاورزی پیشگام، جورج واشنگتن کارور، پس از مشاهده تخریب خاک در اثر کشت مداوم پنبه در جنوب آمریکا، به ترویج تناوب کشت پرداخت. او به کشاورزان توصیه کرد که کشت پنبه را با حبوباتی نظیر نخودفرنگی، لوبیا و بادام‌زمینی که نیتروژن را به خاک بازمی‌گردانند، جایگزین کنند.

در تناوب کشت، ممکن است شبدر به عنوان محصول زمستانی کشت شود و سپس در بهار به خاک بازگردانده شود. همچنین، گیاهانی مانند کلم‌پیچ، خردل یا علف‌هایی مانند فسکیو یا سورگوم می‌توانند همراه با محصولات اصلی کشت شوند. هر گیاه مواد مغذی متفاوتی به خاک اضافه می‌کند. در واقع، تناوب کشت به اصل بنیادی اکولوژیکی «تنوع زیستی بیشتر، سلامت بیشتر برای اکوسیستم» عمل می‌کند.

کشاورزی بدون شخم

کشاورزان و باغبانان سال‌ها خاک را شخم می‌زدند به این باور که با این کار دسترسی محصولات جدید به مواد مغذی بیشتر می‌شود. اما شخم زدن مواد آلی موجود در خاک را تخریب کرده و شبکه‌های تجزیه‌کننده را نابود می‌کند، که این امر باروری طبیعی خاک را کاهش می‌دهد. شخم زدن همچنین باعث تبخیر بیشتر آب با قرار دادن آن در معرض هوا می‌شود. در نتیجه، خاک باقی‌مانده خشک‌تر شده و مستعد فرسایش می‌شود. در اکوسیستم‌های شکننده‌تر، این امر می‌تواند منجر به بیابان‌زایی شود. به عنوان مثال، دهه‌ها شخم زدن در دشت‌های بزرگ آمریکا و یک دهه خشکسالی در دهه ۱۹۳۰، این منطقه را به «کاسه گرد و غبار» تبدیل کرد. کاهش یا حذف شخم، به خاک اجازه می‌دهد مواد آلی و رطوبت خود را حفظ کرده و نیاز به آبیاری را کاهش دهد.

کشاورزی جنگلی

پاکسازی زمین، چه برای کشت محصول یا چراگاه، معمولاً اولین قدم در کشاورزی است. با این حال، اگروفارستری به طور فزاینده‌ای به عنوان یکی از اشکال کشاورزی باززاینده استفاده می‌شود. در این روش، ادغام درختان و درختچه‌ها با سیستم‌های کشاورزی محصولات و دام‌ها، از جنگل‌زدایی جلوگیری کرده و یک اکوسیستم جامع ایجاد می‌کند که به طور طبیعی مواد مغذی را به خاک بازمی‌گرداند و می‌تواند بازدهی را افزایش دهد.

درختان به عنوان بادشکن‌های طبیعی عمل می‌کنند و فرسایش خاک را کاهش می‌دهند. سایه‌ای که ایجاد می‌کنند نیز تبخیر را کاهش می‌دهد. مانند سایر روش‌های کشاورزی باززاینده، اگروفارستری نیز سابقه‌ای طولانی دارد. مثلاً میوه نان که در جنگل‌های متنوع کشت می‌شود، یکی از محصولات اصلی در بسیاری از فرهنگ‌های اقیانوس آرام است. قهوه‌ای که در سایه جنگل‌های آمریکای مرکزی و جنوبی کشت می‌شود نیز نمونه‌ای دیگر از این روش است.

کشاورزی باززاینده و تغییرات اقلیمی
دانشمند خاک‌شناسی، راتان لال، که در سال ۲۰۲۰ جایزه جهانی غذا را دریافت کرد، تخمین زده است که حدود ۸۰ میلیارد تن کربن طی قرن گذشته به جو آزاد شده است – تقریباً نیمی از کربنی که به طور طبیعی در خاک ذخیره شده بود. در ایالات متحده، کشاورزی ۹٪ از انتشار گازهای گلخانه‌ای را به خود اختصاص داده است. در مقایسه، در نیوزیلند که کشوری با کشاورزی گسترده است، تقریباً نیمی از انتشار گازهای گلخانه‌ای از بخش کشاورزی ناشی می‌شود.

پروژه معتبر Drawdown کشاورزی باززاینده را به عنوان یازدهمین راهکار مؤثر برای مقابله با تغییرات اقلیمی معرفی کرده است، درست بعد از مزارع خورشیدی. کشاورزی صنعتی به کودهای مبتنی بر سوخت‌های فسیلی با زنجیره‌های تأمین طولانی متکی است – از استخراج نفت گرفته تا حمل به کارخانه‌های صنعتی، فرآوری پرانرژی مواد خام و ارسال به کشاورزان – که هر مرحله به تغییرات اقلیمی دامن می‌زند.

در مقابل، روش‌های باززاینده ردپای کربنی کشاورزی را با استفاده از کودهای طبیعی که محلی تولید می‌شوند – چه به‌طور مستقیم از مواد گیاهی در حال تجزیه یا غیرمستقیم پس از هضم این مواد توسط حیوانات چراکننده – کاهش می‌دهد.

از طریق معجزه فتوسنتز، کشاورزی باززاینده با «کشت کربن» یا بازگرداندن کربن به خاک به مبارزه با تغییرات اقلیمی کمک می‌کند. در حالی که شخم زدن مواد آلی خاک را نابود کرده و کربن آن را آزاد می‌کند، تناوب کشت و روش‌های بدون شخم میزان مواد آلی خاک را افزایش داده و اجازه می‌دهد ریشه‌ها عمیق‌تر رشد کنند. تجزیه‌کننده‌هایی مانند کرم‌ها در چنین شرایطی بهتر رشد می‌کنند و مواد مغذی مثل نیتروژن که برای رشد گیاهان ضروری است را آزاد می‌کنند. گیاهان سالم‌تر در برابر آفات مقاوم‌ترند و تنوع محصولات احتمال بروز آفات و بیماری‌ها را کاهش می‌دهد. به همین دلیل، به استفاده کمتر یا حتی عدم نیاز به سموم دفع آفات صنعتی نیاز است که این امر انتشار گازهای گلخانه‌ای حاصل از تولید آن‌ها را کاهش می‌دهد.

آیا کشاورزی باززاینده مؤثر است؟

تحقیقات رو به رشدی نشان می‌دهد که روش‌های کشاورزی باززاینده مزایای زیست‌محیطی زیادی دارند، از جمله افزایش سلامت خاک از طریق بازگرداندن کربن به آن. در ادامه، دو نمونه از داستان‌های موفقیت‌آمیز کشاورزی باززاینده آورده شده است:

داستان سامباو (Sambav)

در سال ۱۹۹۰، زمانی که اقتصاددان رادها موهان و دختر محیط‌زیست‌گرای او، سابارماتی موهان، ۳۶ هکتار زمین در ایالت اودیسا در هند خریدند، همسایگانشان به آن‌ها خندیدند. خاک این زمین به دلیل دهه‌ها کشاورزی ناپایدار نابود شده و غیرقابل کشت شده بود. به آن‌ها هشدار داده شد که چیزی در این زمین رشد نخواهد کرد. اما با وجود همه این هشدارها، آن‌ها سامباو (به معنای «ممکن است») را تأسیس کردند و تلاش کردند تا نشان دهند چگونه می‌توان یک زمین کاملاً تخریب‌شده را بدون استفاده از ورودی‌های خارجی مانند کودها و سموم دفع آفات بازسازی کرد.

امروزه، سامباو جنگلی با بیش از ۱۰۰۰ گونه از گیاهان کشاورزی و ۵۰۰ نوع برنج است. بیش از ۷۰۰ گونه از این گیاهان بومی هند هستند و بذرهای آن‌ها به صورت رایگان در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد. سامباو همچنین روش‌های حفظ آب را توسعه داده و آموزش می‌دهد تا به کشاورزان کمک کند در برابر خشکسالی‌ها و دوره‌های خشک ناشی از تغییرات اقلیمی مقاوم‌تر شوند. به پاس خدماتشان به کشاورزی هند، در سال ۲۰۲۰، سابارماتی و رادها موهان جایزه پادما شری، یکی از بالاترین جوایز هند، را دریافت کردند.

مردی که بیابان را متوقف کرد

در دهه ۱۹۸۰، کشور آفریقای غربی بورکینافاسو دچار خشکسالی‌های تاریخی شد. میلیون‌ها نفر بر اثر گرسنگی جان باختند. مانند بسیاری از مردم بورکینافاسو، خانواده یاکوبا ساوادوگو نیز مزرعه خود را ترک کردند. اما ساوادوگو ماند. کشاورزی در حاشیه صحرای بزرگ آفریقا آسان نیست، و بسیاری از کشاورزان آفریقای غربی برای تأمین کودهای صنعتی وارداتی به کمک‌های غربی متکی هستند. اما ساوادوگو به جای این روش‌ها، به یک روش سنتی آفریقایی به نام «زای» روی آورد تا آب را حفظ کرده و خاک را بازسازی کند.

زای شامل کاشت درختان در گودال‌هاست و ساوادوگو ۶۰ گونه مختلف از آن‌ها را کاشت، به همراه محصولات غذایی مانند ارزن و سورگوم. این درختان رطوبت را حفظ کرده و از وزش بادهای شدید صحرا که خاک را از بین می‌برد، جلوگیری می‌کنند. حیوانات اهلی نیز از سایه این درختان بهره‌مند می‌شوند و کود آن‌ها خاک را غنی می‌کند.

در بورکینافاسو، ساوادوگو به «مردی که بیابان را متوقف کرد» معروف است. در سال ۲۰۱۸، او جایزه «حق زندگی» (که اغلب به عنوان جایزه نوبل جایگزین شناخته می‌شود) را برای تبدیل زمین‌های بایر به جنگل و نشان دادن اینکه چگونه کشاورزان می‌توانند با استفاده از دانش بومی و محلی خاک را بازسازی کنند، دریافت کرد.

آیا این روش آینده کشاورزی است؟

کشاورزی باززاینده در حال رشد است و این رشد به واسطه سرمایه‌گذاری‌های دولتی و خصوصی در تحقیقات و توسعه، مانند پروژه Climate 21 وزارت کشاورزی ایالات متحده و صندوق غذا و فیبر پایدار نیوزیلند، تسریع شده است. با این حال، یکی از چالش‌های اصلی این روش، مسئله بازدهی محصولات است.

جمعیت جهان در نیمه دوم قرن بیستم به‌طور چشمگیری افزایش یافت، عمدتاً به دلیل انقلاب سبز که از دهه ۱۹۵۰ آغاز شد. در سراسر جهان، کشاورزی با معرفی گونه‌های هیبریدی پرمحصول غلات، بهبود آبیاری و مدیریت محصولات و استفاده گسترده از کودها و سموم شیمیایی دگرگون شد.

منتقدان کشاورزی باززاینده این سؤال را مطرح می‌کنند که آیا جمعیت رو به رشد جهان می‌تواند به جز از طریق کشاورزی صنعتی تغذیه شود؟

اگرچه مطالعات نشان داده‌اند که شکاف بازدهی بین کشاورزی صنعتی و روش‌های سنتی وجود دارد، اما همانند بسیاری از فناوری‌های نوظهور، بهبود کارایی در تولید با رشد صنعت می‌تواند به کاهش هزینه‌ها و افزایش بازدهی منجر شود. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸ توسط مرکز ملی اطلاعات بیوتکنولوژی نشان داد که مزارع باززاینده ۷۸٪ سودآورتر از مزارع سنتی هستند، عمدتاً به دلیل هزینه‌های ورودی کمتر. این سودآوری می‌تواند برای دو میلیون کشاورز در ایالات متحده جذاب باشد؛ کشاورزانی که بسیاری از آن‌ها برای خرید بذرها، کودها و سموم شیمیایی وام‌های سنگینی می‌گیرند، با این امید که سود حاصل از محصولات بتواند بدهی‌هایشان را بپردازد.

چالش‌های انتقال به کشاورزی باززاینده

تغییر به کشاورزی باززاینده آسان نخواهد بود – به ویژه برای کشاورزانی که زمینشان برای نسل‌ها به شیوه‌ای خاص کشت شده است. با این حال، این تغییر ممکن است به کشاورزان کوچک کمک کند تا مزارع خانوادگی خود را حفظ کرده و کشاورزی را برای نسل آینده جذاب‌تر کند.

با افزایش نگرانی‌های دولت‌ها و افراد در مورد بحران اقلیمی، کشاورزی باززاینده می‌تواند به افراد بیشتری نشان دهد که مصرف غذای سالم که در خاک سالم رشد کرده، راهی برای داشتن سیاره‌ای سالم‌تر است.